Hành trình gìn giữ di sản báo chí Việt của nhà sưu tầm Nguyễn Phi Dũng

“Tiền bạc lắm làm gì, chết có mang theo được đâu” – câu nói giản dị mà sâu sắc của Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng luôn được ông Nguyễn Phi Dũng khắc ghi trong hành trình thầm lặng mà bền bỉ: Sưu tầm và gìn giữ kho tàng báo chí Việt Nam.

Những bước chân không mỏi

Hành trình đặc biệt này bắt nguồn từ ký ức tuổi thơ sâu đậm về cha của ông – cụ Nguyễn Phi Hùng – một người mê đọc sách báo và có thói quen đọc xong báo rồi đóng thành từng quyển để lưu trữ. Dù khi ấy cuộc sống còn nhiều khó khăn, song cụ Hùng vẫn kiên trì giữ lại từng trang báo như một cách trân trọng chữ nghĩa và lưu giữ tri thức cho tương lai.

“Cha tôi mê báo lắm, nhưng vì nghèo nên phải bán đi nhiều tập báo đã đóng lại để mua báo mới. Tôi từng đùa: Bố đừng bán nữa, nếu bán thì bán cho con. Cha tôi cười, bảo giờ no đủ rồi, không bán nữa, để lại hết cho con”, ông xúc động kể. Ký ức ấy cùng những tập báo đóng tay từ thời thơ ấu đã in sâu vào tâm trí ông Dũng, trở thành động lực lớn lao để ông dành cả cuộc đời mình cho công việc đầy thử thách này.

Sau nhiều năm kinh doanh, đến năm 2016, khi có điều kiện hơn về tài chính và xây dựng được căn nhà riêng, ông mới thực sự bắt tay vào việc sưu tầm báo chí. Ban đầu, ông sưu tầm với mong muốn đơn thuần là khơi lại ký ức về cha, về tuổi thơ. Nhưng càng làm, ông càng nhận ra giá trị to lớn của báo chí – những trang viết lưu giữ lịch sử sống động của đất nước qua từng giai đoạn. Từ đó, hành trình tìm kiếm báo cũ của ông mở rộng khắp mọi miền.

Ông sưu tầm nhiều thể loại từ báo in thời chiến đến các ấn phẩm văn hóa, khoa học, nghệ thuật… Đến nay, kho tàng của nhà sưu tầm Nguyễn Phi Dũng có khoảng 23 tấn báo giấy, tương đương hơn 400.000 tờ, trong đó có hơn 100 đầu báo phát hành trước năm 1954.

Tuy vậy, hành trình ấy không hề dễ dàng. Có những ấn phẩm, ông phải theo đuổi nhiều năm, trả giá bằng nhiều thời gian, tiền bạc và công sức. Tiêu biểu như tờ “Cờ Giải phóng” số 1, xuất bản ngày 10/10/1942, là tờ báo do đồng chí Trường Chinh trực tiếp phụ trách.

“Đây là tờ duy nhất còn lại ở Việt Nam. Tôi mua kèm cùng 4 tờ khác với giá 50 triệu đồng vào năm 2022,” ông kể. Cảm xúc của ông khi cầm được tờ báo quý ấy là niềm xúc động không thể tả: “Thư viện Quốc gia có 32 số, nhưng lại thiếu số đầu tiên. Tôi lo rằng nếu không tìm được, tờ báo ấy có thể thất lạc ra ngoài biên giới đất nước”.

Các tờ báo được ông phân loại cẩn thận theo từng thời kỳ.

Để bảo vệ khối tài sản đồ sộ này, ông Dũng dành trọn hai tầng trong căn nhà vốn để dùng cho hoạt động kinh doanh làm kho lưu trữ báo. Ông trang bị hệ thống điều hòa, thiết bị hút ẩm và duy trì nhiệt độ ổn định khoảng 22°C quanh năm.

Không chỉ vậy, ông còn thường xuyên kiểm tra, điều chỉnh nhiệt độ, lau dọn cẩn thận để chống mối mọt. Đặc biệt, với những tờ quý hiếm, ông bọc nylon, đặt vào thùng nhựa riêng hoặc cuộn trong ống vỏ đạn để tránh tác động của môi trường.

Tới thời điểm hiện tại, ông không còn sưu tầm báo chí như một thú chơi cá nhân mà đã xem đó là một sứ mệnh văn hóa. Ông chia sẻ: “Đối với tôi, những tờ báo này tuy cũ về mặt thời gian, hình thức nhưng giá trị của nó sẽ trường tồn mãi mãi. Bởi nó phản ánh chân thực, chính xác thời điểm phát hành và ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử quan trọng của dân tộc. Đó là những gì thế hệ sau có thể đọc, hiểu và cảm nhận được cha ông mình đã sống như thế nào, đất nước đã trải qua khó khăn, gian khổ ra sao”.

Ông cũng mong ước một ngày nào đó, khi có người muốn tìm hiểu về một giai đoạn lịch sử, một nhân vật hay sự kiện, họ có thể tìm đến những tờ báo này và đọc. “Đó là cách tôi góp một phần nhỏ vào việc giữ gìn ký ức của dân tộc”, ông khao khát.

Khát khao số hóa báo chí và truyền lửa cho thế hệ trẻ

Bên cạnh việc sưu tầm báo, ông Nguyễn Phi Dũng luôn canh cánh trong lòng một sứ mệnh khác, đó là truyền cảm hứng đọc và yêu báo chí cho thế hệ trẻ.

“Ngày nay, giới trẻ có nhiều thứ để lựa chọn như mạng xã hội, phim ảnh, trò chơi điện tử… nhưng đọc sách, đọc báo vẫn là một cách rèn luyện trí tuệ, khả năng suy nghĩ mạch lạc và tính kiên nhẫn mà không công nghệ nào thay thế được. Tôi mong lớp trẻ hôm nay đọc thật nhiều để hiểu chính mình, và để nối tiếp những giá trị văn hóa cha ông để lại”, ông tâm sự.

Ông vẫn thường trăn trở một câu hỏi: sau ông, ai sẽ tiếp tục sứ mệnh gìn giữ kho báo khổng lồ ấy? Làm sao để không chỉ bảo quản mà còn chia sẻ được những giá trị ấy cho cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Chính từ suy nghĩ đó, giấc mơ số hóa toàn bộ kho báo đã hình thành trong tâm trí ông.

Cơ hội số hóa kho báo đến từ một cuộc trò chuyện đầy tình cờ với ông Nguyễn Thành Nam – Phó Chủ tịch Hội đồng Quản trị Đại học FPT, Hiệu trưởng Đại học trực tuyến FUNiX.

Khi nghe ông Dũng kể về kho báo và mong muốn số hóa, ông Nam liền kết nối với Công ty công nghệ NTQ – một doanh nghiệp công nghệ quy mô toàn cầu. Công ty đã về khảo sát hai lần và đánh giá đây là một dự án nhiều thử thách: Tờ báo sau khi scan phải giữ nguyên kích thước thật; nội dung phải chuyển sang định dạng văn bản để có thể tìm kiếm, tra cứu; và hệ thống phải bảo mật, lưu trữ bền lâu dài.

Dự án dự kiến kéo dài trong khoảng hai năm, với phần mềm chuyên biệt đang được phát triển riêng. Trong đó tích hợp nhiều chức năng: Nhận diện tiêu đề, ngày tháng, số báo, phân loại chủ đề và xử lý hình ảnh. Giờ đây, với kế hoạch số hóa toàn diện đang từng bước hoàn thiện, những tờ báo tưởng chừng chỉ nằm yên trong kho lưu trữ sẽ được “hồi sinh” trong không gian số, mở ra cơ hội tiếp cận quý giá cho các thế hệ mai sau.

Nhìn vào những chồng báo dày cộm, những trang giấy nhuốm màu thời gian được ông nâng niu như báu vật, người ta hiểu rằng ông Nguyễn Phi Dũng không chỉ là một nhà sưu tầm báo chí, mà còn là người bảo tồn văn hóa trong thời đại số.

Ở tuổi ngoài 60, khi nhiều người chọn an hưởng tuổi già, ông Dũng lại dành tâm huyết và một phần lớn tài sản của mình cho một sứ mệnh không tên nhưng đầy ý nghĩa.

Đọc thêm