True Crime Documentary (TCD) – phim tài liệu về những vụ án có thật trên Netflix (chứ không phải phim bom tấn của Hollywood) là một kho tàng ngôn ngữ thực tế quý giá. Ở những bộ phim này, các nhân vật được phỏng vấn một cách chân thực, không có lồng tiếng, không có lời thoại sẵn, hoàn toàn dùng ngôn ngữ thực sự hằng ngày.
Trong rất nhiều các tập phim TCD, rất nhiều người bản xứ dùng “went” thay cho “gone” ngay cả trong trường hợp về ngữ pháp chuẩn mực yêu cầu ta dùng quá khứ phân từ. Nếu có quá nhiều người bản xứ dùng như vậy, liệu ta có thể kết luận là “sai”? Dưới đây là một số điểm đúc kết được.
1. Rõ ràng ‘gone’ được coi là tiếng Anh ‘chuẩn’. Việc dùng went thay cho gone đã bị chỉ trích nhiều trong các sách hướng dẫn văn phạm từ cũ nhất như English Reflections on the English Language của Robert Baker (1770), A Grammatical Corrector của Seth T. Hurd (1847) và không được nhắc đến luôn trong các sách mới sau này như Fowler’s Modern English Usage (1996) hay Garner’s Modern American Usage (2006)..
2. Ở nước Mỹ, việc dùng “would have went”, theo ông Hurd (tác giả của A Grammatical Corrector nhắc ở trên), phổ biến ở vùng nam Ohio, ở Pennsylvania, và ở các bang miền Trung và miền Nam nước Mỹ. Có nghiên cứu cho rằng tiếng Anh của người Châu Phi ở Mỹ (African-American Vernacular English) cũng có dấu hiệu dùng “have went” nhiều trong văn nói (nhưng không phổ biến trong văn viết).
3. Ở Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland, việc dùng “have went”, theo quan sát của một số người bản xứ trên mạng, bắt nguồn từ tầng lớp lao động ở miền Tây Scotland. Tuy nhiên, thậm chí trong tiểu thuyết Sense and Sensibility (tựa tiếng Việt là Lý trí và Tình cảm) của nhà văn lớn Jane Austen cũng có 2 trường hợp dùng “have went”.
4. Corpus Mỹ (COCA) có 354 lần xuất hiện, Corpus Anh (BNC) chỉ có 5 lần xuất hiện.
Một số kết luận có thể tạm rút ra: (1) Việc dùng “have went” có vẻ phổ biến ở Mỹ nhiều hơn Anh, (2) đa phần dùng trong văn nói, và (3) tính đúng đắn của “have went”, theo linguistlist.org, tùy thuộc vào việc bạn đang dùng cụm từ đó trong cộng đồng chung hay trong bối cảnh xã hội.
Bài này ta đọc để nhận ra sự đa dạng của ngôn ngữ là chính. Trong bối cảnh thi cử như IELTS thì tốt nhất vẫn là “have gone”
