Họ Cao có truyền thống lâu đời ở Vân Nam, dưới thời kỳ của vương quốc Nam Chiếu, họ Cao được liệt vào một trong 6 đại vọng tộc ở vùng này.
Vương quốc Nam Chiếu sụp đổ năm 902 bởi cuộc nổi loạn của quyền thần Trịnh Mãi Tự, mở ra ba thời kỳ nối tiếp nhau trị vì của ba dòng họ lớn Đại Trường Hòa của họ Trịnh, Đại Thiên Hưng của họ Triệu, Đại Nghĩa Ninh của họ Dương. Cuối cùng sau những cuộc chinh chiến đẫm máu, Đoàn Tư Bình được sự trợ giúp của Cao Phương đã tiêu diệt các thế lực đối lập, kiến lập vương quốc Đại Lý, dòng họ Cao cũng vì thế mà trở thành đệ nhất khai quốc công thần, đời đời nối nhau làm tể tướng.
Đến đời cháu tám đời của Cao Phương là Cao Trí Thăng thì quyền lực của họ Cao đã khuynh đảo thiên hạ. Cha con Cao Trí Thăng – Cao Thăng Thái phế Đoàn Tố Hưng lập Đoàn Tố Liêm, phế Đoàn Thọ Huy lập Đoàn Chính Minh. Trước đó, hậu duệ của họ Dương thuộc Đại Nghĩa Ninh là Dương Nghĩa Trinh nổi loạn giết vua Đoàn Tố Liêm, cha con họ Cao cũng ra tay giúp họ Đoàn dẹp loạn, rồi lập Đoàn Thọ Huy lên ngồi ( như kiểu vua Lê- chúa Trịnh ở Việt Nam ) vậy
Sau cùng thì Cao Thăng Thái được phong tước Thiện Xiển Hầu, đã cướp ngồi của Đoàn Chính Minh rồi lập ra vương triều Đại Trung. Cao Thăng Thái vốn giỏi văn lẫn võ, năm 14 tuổi đã biện luận với các quan đại thần ở Ngũ Hoa Lâu, nổi tiếng khắp Đại Lý. Cao Thăng Thái lên thay họ Đoàn được 2 năm, phân phong cho em và các con nắm giữ 4 phủ quan trọng nhất của Đại Lý, là các vùng Côn Minh, Vĩnh Thắng, Đằng Xung, Thiện Cừ. Năm 1096, Cao Thăng Thái lâm bệnh nặng. Có lẽ do áp lực từ các dòng tộc và Man bộ Vân Nam, biết khó duy trì ngôi vị nên lúc lâm chung, Cao Thăng Thái triệu quần thần và các con đến dặn dò: “Ngôi báu vốn của họ Đoàn, ta vì nhân tâm hướng về nên bất đắc dĩ phải nhận. Sau khi ta qua đời phải trả lại vương vị cho họ Đoàn, còn họ Cao đời đời phò tá, không được trái lời ta”.
Bảy ngày sau, Cao Thăng Thái qua đời. Con trai ông là Cao Thái Minh tuân theo di ngôn, trao trả vương quyền lại cho họ Đoàn. Người được chọn làm vua Đại Lý là Đoàn Chính Thuần, em trai Đoàn Chính Minh. Tuy vậy, họ Cao vẫn đời đời giữ quyền hành điều khiển Đại Lý, dân gọi là Cao Quốc chủ. Đoàn Chính Thuần lấy em gái của Cao Thăng Thái là Cao Thăng Khiết, một tài nữ đoan trang, học thức sâu rộng.
Từ đó về sau, họ Cao các đời nối nhau làm tể tướng như Cao Minh Thuận, Cao Thuận Trinh, Cao Lượng Thành, Cao Thọ Xương, Cao Thái Tường. Thời bấy giờ, Đại Lý giao hảo với nhà Tống, Đoàn Chính Thuần cử Cao Thái Liên đi sứ, tiến cống roi vàng giản ngọc, ngựa tốt gậy vàng; Tống Huy Tông ban cho kinh sách bách gia chư tử, sách y thuật, cho 4 đại học sĩ vào Đại Lý giảng dạy.
Con của Cao Thái Minh là Cao Trí Xương kết bạn với Đoàn Chính Nghiêm ( hay Đoàn Dự trong tiểu thuyết của Kim Dung). Giữa họ là tình bạn hơn là nghĩa quân thần. Nhưng trong một lần say rượu, Xương lỡ mồm “Họ Đoàn làm vua không ra gì, nếu không có họ Cao nâng đỡ thì đã tan từ lâu. Nay ngôi hoàng đế vốn là thuộc về ta, do cha ta nghe lời tổ phụ nên mới nhường cho Đoàn Chính Thuần. Ngày nay họ Đoàn lại làm vua, ta thật không phục”. Đoàn Dự nổi giận nhưng chỉ lấy tội sàm nghịch để phạt Trí Xương ra ở thành Thạc Nam. Được nửa năm thì Trí Xương mắc lam chướng mà chết, Đoàn Dự hối hận, mới an ủi gia quyến, tháng 7 cho làm pháp sự rất lớn để độ vong linh.
Chẳng bao lâu sau khi Đoàn Dự qua đời, thì vó ngựa quân Mông Cổ đã tràn đến Đại Lý. Đại Lý là một nước ở miền biên cảnh, hưởng thái bình lâu vì không đụng chạm đến các thế lực tranh chấp ở Trung Nguyên nên quân đội có phần biếng trễ. Vua Đại Lý lúc đó là Đoàn Tường Hưng sai đại tướng Cao Thái Hòa – em của Tướng quốc Cao Thái Tường – xuất quân kháng cự. Hai bên giao chiến ác liệt tại Cửu Hòa (nay là huyện tự trị dân tộc Nạp Tây, tỉnh Vân Nam).
Trong “Cuộc chiến Cửu Hòa” này, hai bên đều tổn thất nặng nề, quân Mông Cổ phải rút về còn bên Đại Lý thì các tướng Cao Thái Hòa, Cao Phúc Thiện, Cao Minh Thắng, Cao Chính Vận… tử trận. Triều đình cho xây một Phật tháp để siêu độ cho tướng sĩ vong mạng nơi sa trường, di tích tháp Bạch Vương ngày nay vẫn còn. Nhà Tống đã cho sứ giả sang ai điếu. Như thế dòng họ Cao đã cùng lúc hy sinh 4 mạng người cho trận chiến này.
Hốt Tất Liệt phục mệnh của Mông Kha lại đem quân đánh Đại Lý, nhưng không vội đánh mà cho sứ giả dụ hàng trước. Lúc này, anh của Cao Thái Hòa là Cao Thái Tường đã kế tập tước vị tể tướng kiêm đại tướng quân, kiên quyết không hàng, giết chết sứ giả. Hốt Tất Liệt nổi giận, thúc quân công thành, Đoàn Hưng Trí và Cao Thái Tường xuất quân kháng cự nhưng đại bại phải rút chạy. Quân Mông Cổ bắt được Cao Thái Tường ở thành Diêu Châu, đem chém đầu thị chúng. Trước khi chết, Thái Tường than rằng: “Vận họ Đoàn đã tận, là trời khiến như thế, kẻ làm tôi chết vì vua ấy là bổn phận”.
Như vậy có thể thấy, dòng họ Cao đã gắn liền với sự hưng vong thịnh suy của vương quốc Đại Lý suốt 316 năm tồn tại. Hình thức cầm quyền của họ Cao này rất giống với thể chế vua Lê- chúa Trịnh ở nước mình. Mặc dù họ Đoàn ở ngôi chí tôn, nhưng mọi quyền lực gần như bị họ Cao thâu tóm. Lê tồn Trịnh tại, Lê bại Trịnh vong, thì họ Đoàn diệt tất họ Cao cũng vong.
