Điều gì xảy ra nếu bạn nhìn chằm chằm vào mắt ai đó liên tục trong 10 phút?

[Tác giả: Dermot Barry

Ngày xuất bản: 09/05/2018

Link: https://link.medium.com/2XXY7YOJO7

Dịch: Bùi Thanh Lâm]

Hãy tưởng tượng.

Căn phòng ánh sáng nhạt mờ. Bạn nhìn sâu vào mắt của người đối diện. Một lúc sau, khuôn mặt đối phương bỗng như biến đổi.

Người ấy giờ trông giống một con quái vật. Như một loài thú. Hoặc trông giống chính bạn.

Nghe sợ không? Kỳ lạ là hiện tượng này rất dễ xảy ra: những thứ quái dị bắt đầu xuất hiện khi bạn nhìn chằm chằm vào mắt ai đó khoảng 10 phút.

Hiện tượng này gọi là: Ảo giác khuôn mặt xa lạ.

https://youtu.be/P0Fz-RZ5a5c

Giovanni Caputo, nhà tâm thần học người Ý, đã thực hiện một thí nghiệm thú vị. Ông ấy chọn ra 40 tình nguyện viên và đưa họ vào một căn phòng ánh sáng mờ ảo, đủ bóng tối để ảnh hưởng đến việc phân biệt màu sắc, nhưng cũng đủ sáng để nhìn thấy những chi tiết trên khuôn mặt nhau.

Một nửa trong số họ được yêu cầu nhìn vào bức tường trống trong 10 phút. Họ ngồi kế nhau thành từng đôi. Họ có thể nhìn vào bất kỳ chỗ nào trên từng mà họ muốn, hoặc nhìn khắp xung quanh bức tường cũng được. Nhóm này gọi là “nhóm tự chủ”.

Số còn lại, xếp thành từng cặp, ngồi đối diện nhau, và nhìn chằm chằm vào mắt nhau 10 phút.

Sao 10 phút kéo dài đằng đẵng, các tình nguyện viên được yêu cầu làm khảo sát. Bài khảo sát đầu tiên có tên là Dissociative States, hỏi tổng quan hiện tượng lạ mà họ gặp phải. Bài khảo sát số 2 là Dysmorphic Face Scale, hỏi về gương mặt người đối diện trông có như đang biến đổi hay không. Bài cuối cùng, tên là Strange Face Questionnaire, khảo sát chi tiết chính xác những thay đổi đó là gì.

Nhóm tự chủ, những người nhìn vào bức tường suốt 10 phút, họ không cảm thấy có gì khác lạ trên gương mặt đối phương cả. Cảm giác của họ không được đề cập đến trong công trình nghiên cứu ấy, nhưng tôi đoán là sự chán ngắt.

Nhóm còn lại, họ cho biết chúng tui nhìn thấy một hiện tượng lạ.

Họ thấy như những mảng màu như mờ dần, hoặc biến mất, hoặc có thể là rực rỡ hơn. Mọi thứ trở nên khó định hình, kiểu như dưới một lớp sương mờ ảo, hoặc như trong đường hầm vậy. Thời gian trôi chậm lại. Thể xác và tâm hồn như ngưng kết nối, giống như đang trong mơ vậy.

Tất cả, ngoại trừ hai trường hợp, cho biết họ thấy gương mặt đối phương như biến đổi. 3/4 thấy giống như ác quỷ xuất hiện. 1/2 cho thấy đối phương giống mặt mình. 6 người (30%) thấy gương mặt đối phương biến thành một loài thú quái ác. 15% cho biết đối phương dần trông giống người thân quen của mình.

Caputo gọi hiện tượng này là: Ảo giác khuôn mặt xa lạ.

(ND: nguyên văn: “Strange Face Illusion”)

Tại sao việc nhìn chằm chằm vào mắt ai đó khiến bạn mất dần thực tại? Caputo tin rằng, tâm trí con người lúc đó rơi vào tình trạng phân ly (ND: nguyên văn “dissociation”. Đây là từ chuyên ngành tâm lý học, mình không biết dịch sao cho chuẩn).

Thậm chí bạn không cần nhìn vào mắt người khác. Nghiên cứu trước đó của Caputo diễn ra với 50 người tự nhìn ảnh mình trước gương trong 10 phút, cũng trong một căn phòng ánh sáng mở ảo.

Chỉ tốn chưa đến 1 phút để họ thấy mặt mình trông như biến đổi. Họ cho biết, mặt họ biến thành động bật, quái thú, người lạ (cả trẻ hơn và già hơn)… Nhiều người nhìn thấy những người thân còn sống hay đã khuất của mình.

Ai cũng cảm thấy tách biệt với các sựt vật xung quanh.

Phân ly tinh thần là một thuật ngữ rộng trong Tâm thần học. Nó miêu tả cảm giác tách rời thực tại, từ một sự lơ đễnh nhẹ nhàng với mọi thứ xung quanh, đến một cảm giác nặng nề hơn thế nhiều về mặt cảm xúc.

Phân ly có thể miêu tả như cảm giác sau khi người ta dùng LSD, rượu hay các chất kích thích khác. Nó cũng có thể xuất phát từ những nỗi đau thời thơ ấu hoặc PTSD.

Nhìn vào mắt người khác hay vào chính bản thân mình trước gương là một cách khác lạ, nhưng là vô hại để trải nghiệm phân ly tinh thần.

Các nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng, nhìn chằm chằm vào một điểm cố định nào đó cũng có thể gây ra ảo giác. Trong thí nghiệm trên, Caputo cho rằng nhóm tự chủ nếu phải nhìn cố định vào một điểm, họ có khả năng cao cũng trải qua cảm giác tương tự nhóm còn lại.

Nhưng phân ly tinh thần không giải thích được ảo giác mà mọi người cảm nhận được.

Não bộ chúng ta rất sáng tạo trong những kiểu mẫu. Và kiểu mẫu chúng ta nhạy bén nhất là mặt người, là thứ mà các hệ thống nhận diện khuôn mặt trong khoa học máy tính đang hướng tới để có thể sánh ngang.

Nhưng não chúng ta không giỏi lắm trong việc nhìn chằm chằm vào thứ gì, kể cả là mắt người hay một điểm trên tường.

Mắt người tường xuyên chuyển động, không cố định vào một thứ gì đó quá lâu được. Thị giác của người thực chất được sinh ra bởi não. Khi chúng ta nhìn vào một thứ gì đó đủ lâu, thì những thông tin thị giác não nhận được không có gì thay đổi. Cứ thử nhìn vào một bức tượng một lúc xem, bạn sẽ thấy nó dường nó đang động đậy.

Ánh sáng mờ ảo cũng góp phần đáng kể trong thí nghiệm này. Caputo cho rằng khi ta nhìn vào đường khuôn của một gương mặt nào đó, đường nét đó dần trở nên bất định. Điều này gây nên nhầm lẫn trong hệ thống nhận diện khuôn mặt của não người. Não người nhận nhầm đó là gương mặt của ai khác. Kể ra có nhìn vào mũi của nhau, thì kết quả cũng vậy thôi!

Điều này xảy ra bất kỳ khi nào mắt ta phải làm việc vất vả: não ta sẽ nhận diện sai lệch đi, gây ra ảo giác.

Ảo giác quang học cũng hoạt động trên nguyên lý như vậy. Chúng đánh lừa thi giác của con người.

Chẳng qua, trong trường hợp này, nhìn thấy gương mặt người đối diện biến đổi thì nghe hơi rùng rợn hơn thôi!

Caputo đề cập rằng ông sẽ nghiên cứu sâu hơn về hiện tượng này trong các công trình tiếp theo. Số lượng tình nguyện viên còn đang rất ít, và sẽ thật hay ho nếu lượng mẫu lấy là lớn hơn và kết quả cũng tương tự.

Tuy nhiên, bạn hoàn toàn có thể tự làm thí nghiệm này tại nhà. Chỉ cần một chiếc đồng hồ bấm giờ, một người bạn (hoặc một chiếc gương), vặn nhỏ đèn xuống và triển thôi!

Tôi cũng sẽ thực hiện thí nghiệm này khi có đủ can đảm. Nhưng nhất quyết sẽ không vào ngày Halloween đâu!

Bạn đã từng gặp ảo giác khuôn mặt xa lạ này chưa? Bạn đã nhìn thấy gì? Nếu chưa, bạn sẽ thí nghiệm chứ?

Tổng kết kết quả thí nghiệm của Caputo: https://miro.medium.com/max/1400/1*ISCsR6ZmbU6Um0638sKLSg.png