“Người Khazar là một hiện tượng bất thường trong thời Trung Cổ. Được bao quanh bởi các bộ tộc du mục và man rợ, họ có tất cả các lợi thế của một nước phát triển: có cấu trúc chính phủ, giao thương rộng lớn và thạnh vượng, và một đội quân hùng hậu. Vào thời điểm đó, khi chủ nghĩa cuồng tín và sự thiếu hiểu biết sâu sắc đang tranh dành quyền thống trị của họ đối với Tây Âu, nhà nước Khazar nổi tiếng với công lý và lòng khoan dung. Những người bị đàn áp vì đức tin đã đổ xô vào Khazar từ khắp nơi. Như một ngôi sao lấp lánh, vương quốc tỏa sáng rực rỡ trên đường chân trời u ám của Châu Âu, và biến mất mà không để lại bất kỳ dấu vết tồn tại nào. “
– Vasilii V. Grigoriev, trong tiểu luận “O dvoystvennosti verkhovnoy vlasti u khazarov” (1835), được in lại trong cuốn sách biên soạn năm 1876 của ông “Rossiya i Aziya”
Dân Khazar là một dân tộc bán du mục, nói tiếng Thổ, những người đã xây dựng một đế chế thương mại lớn ở phía Bắc Caucasus (hay còn gọi là Bắc Kavkaz theo phiên âm Nga) trong thế kỷ thứ 7 Công Nguyên. Qua nhiều thế kỷ, họ đã mở rộng quyền lực của mình bao gồm cả miền Đông Ukraine, Crimea, miền Nam nước Nga, miền Tây Kazakhstan và phía Tây Bắc Uzbekistan nữa.
?HỞI NGUYÊN VÔ ĐỊNH
Khởi thủy người Khazar không rõ ràng cho lắm và họ đến vùng Volga-Caucasus vào một khoảng thời gian không xác định trong lịch sử. Người Khazar thường được coi là có chung nguồn gốc với người Thổ và di cư tới vùng đất này từ vùng Trung Á. Nhiều người còn cho rằng người Khazar là người Akatzirs, một phần của Đế chế Hun thế kỷ 5 được sử gia Byzantine là Pricus xứ Panium nhắc tới trong các tác phẩm của ông.
Đến nửa sau thế kỷ 6, người Khazar nằm dưới quyền cai trị của Hãn Quốc Tây Thổ (Western Turkic Khaganate). Khi hãn quốc này tan rã vào giữa thế kỷ 7, người Khazar thành lập hãn quốc của riêng họ bằng cách chinh phục các bộ tộc người Slav, người Caucasus, người Bulgar láng giềng. Người Khazar nổi tiếng với đội kỵ binh du mục, khi họ chinh phục thành công các bộ tộc này, họ nhận luôn nền văn hóa bản địa và định cư tại đó luôn. Hơn nữa, người Khazar rất giỏi giao thương, nhờ vậy mà sau này họ phát triển thành một cường quốc thương mại.
?HIẾN TRANH Ả RẬP — KHAZAR
Không lâu sau khi thành lập hãn quốc của riêng mình, người Khazar đối mặt với cuộc xung đột với Triều đại Caliph Rashidun. Một thời gian ngắn trước khi qua đời vào năm 644 Công Nguyên, Caliph Umar xây dựng đội quân để mở rộng đế chế đến phía Bắc vào lãnh địa của người Caucasus. Tuy nhiên, chỉ đến khoảng năm 652/3, một trận chiến lớn nổ ra giữa người Ả Rập và người Khazar tại thị trấn Balanjar. Người Khazar thành công trong việc đẩy lùi những kẻ xâm lược, và vị chỉ huy đội quân Ả Rập, Abd ar-Rahman ibn Rabiah đã thiệt mạng trong trận chiến. Người Ả Rập tiếp tục tấn công người Khazar những năm sau đó, và ép người Khazar phải từ bỏ vùng lãnh thổ phía Bắc Caucasus. Tuy nhiên, những chiến thắng ban đầu của người Khazar trước người Ả Rập đã giúp ngăn chặn sự mở rộng của Triều đại Caliph tiến từ phía Bắc vào Đông Âu.
Người Khazar duy trì mối quan hệ thân tình với một siêu cường khác trong thời kỳ đó, Đế chế Byzantine. Ví dụ như, vào thế kỷ 7, người Khazar hỗ trợ quân sự cho Hoàng đế Heraclius trong chiến dịch chống lại Đế chế Sasanid (hay còn gọi là Đế chế Tân Ba Tư, vương triều cuối cùng của người Ba Tư trước khi bị người Hồi xâm chiếm vào giữa thế kỷ 7). Ngoài ra, hai Hoàng đế ở thế kỷ 8, Justinian II và Constantine V, mỗi người đều có vợ là người Khazar. Hơn nữa, người Khazar còn bảo vệ Đế chế Byzantine khỏi các bộ tộc du mục ở vùng thảo nguyên phía Bắc Caucasus, vì hãn quốc của họ đóng vai trò như một vùng đệm giữa hai thế lực.
Người Khazar phát triển thạnh vượng nhờ vào giao thương, một phần nhờ vào vị trí địa lý đặc biệt của họ. Tuyến đường đông-tây nối liền vùng Viễn Đông với Đế chế Byzantine, cùng với tuyến bắc-nam nối các bộ tộc người Slav với vương triều Caliph, cả hai tuyến đường này đều đi ngang qua lãnh thổ của họ. Và người Khazar thu phí hàng hóa từ đoàn người vận tải dọc theo các tuyến đường này, qua đó góp phần vào sự thạnh vượng của hãn quốc.
?GƯỜI KHAZAR CẢI ĐẠO SANG DO THÁI GIÁO
Người Khazar chắc chắn phải tương tác với Cơ Đốc giáo lẫn Hồi giáo thông qua giao dịch với người Byzantine và người Ả Rập, cũng như giao dịch của họ với các thương gia khác. Mặc dù vậy, người Khazar không chấp nhận cả hai đức tin trên. Vào khoảng thế kỷ 8, Do Thái giáo bắt đầu lan rộng trong cộng đồng người Khazar, do những người Do Thái định cư. Vào đầu thế kỷ 9, Do Thái giáo được coi là quốc giáo của hãn quốc, khiến hãn quốc trở thành một khu vực trung lập giữa những người Byzantine Cơ Đốc giáo và người Ả Rập Hồi giáo trong chiến tranh. Trong mọi trường hợp, người Khazar dung nạp các tôn giáo khác và tất cả các tín ngưỡng cùng tồn tại một cách hòa bình trong hãn quốc của họ.
Đến thế kỷ 10, Hãn quốc Khazar bắt đầu suy tàn. Ở phía Bắc và phía Tây, một tộc người Thổ khác, người Pecheneg, đang gia tăng sức mạnh. Ngoài ra, các bộ tộc Đông Slav bây giờ đã được thống nhất dưới quyền của Công Quốc Kiev Rus’.
Vào năm 965 Công Nguyên, Sviatoslav I, Đại Công xứ Kiev, đã phát động một chiến dịch chống lại người Khazar, đánh bại họ và đưa Hãn Quốc Khazaria đến diệt vong. Điều thú vị là ngôn ngữ Khazar không còn được biết đến, và thông tin văn bản về những người này được lấy từ các nguồn lịch sử Byzantine và Ả Rập.
