Ngày 20/3, ông Nguyễn Xuân Diện, Phó phòng Nghiên cứu Văn học và Lịch sử, Viện Nghiên cứu Hán Nôm đưa thông tin trên trang cá nhân: “Lại phát hiện mất thêm 110 cuốn sách Hán Nôm. Trong kho có 877 cuốn đã mủn nát không thể bồi vá, cứu vãn”.
Tối cùng ngày, Viện Nghiên cứu Hán Nôm đưa ra thông báo chính thức về thông tin nói trên. Theo đó, trong đợt kiểm kê tài liệu từ giữa năm 2022, Viện đã yêu cầu kiểm kê toàn bộ kho sách Hán Nôm. Tuy nhiên, đối với một phần sách sưu tầm chưa tu bổ, còn bó lại thành từng bó để trong kho, nhóm kiểm kê mới chỉ thực hiện kiểm đếm mà chưa đối chiếu với sổ đăng ký cá biệt.
Cũng theo Viện Nghiên cứu Hán Nôm, sau quá trình rà soát, đối chiếu, chiều ngày 15/3/2023, Hội đồng kiểm kê đã họp và báo cáo về kho ST, phát hiện thấy thiếu 121 quyển (trong đó có 11 quyển nằm trong danh sách 25 quyển đã báo cáo Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), bên cạnh đó có 339 quyển đã vào sổ nhưng lẫn lộn các ký hiệu sách, chưa xác định rõ có bao gồm 121 sách thiếu hay không. Nhóm kiểm kê rà soát lại toàn bộ 17.712 sách ST và xác định có 877 quyển (5%) thuộc loại hư hại nặng. Viện Nghiên cứu Hán Nôm đã tổ chức thông báo tình hình đến chi bộ và cán bộ chủ chốt cũng như Hội đồng khoa học trong hai cuộc họp vào sáng ngày 16/3 và sáng 17/3.
Để làm rõ vấn đề, Viện Nghiên cứu Hán Nôm đang mời các chuyên gia tham gia đối chiếu các sách lẫn ký hiệu với các sách thiếu để sàng lọc; đồng thời lập hội đồng đánh giá tình trạng của 877 sách hư hại để có phương án xử lý phù hợp.
Công tác kiểm kê tại Viện có vấn đề?
Trước đó, vào tháng 12/2022, sự việc kho lưu trữ của Viện Nghiên cứu Hán Nôm mất 25 cuốn sách cổ gây xôn xao trong dư luận, đặc biệt là giới nghiên cứu. Trao đổi với Dân Việt, ông Nguyễn Xuân Diện, Phó phòng Nghiên cứu Văn học và Lịch sử, Viện Nghiên cứu Hán Nôm khẳng định: “Nếu tính theo Luật Di sản, những đồ vật trên 100 năm tuổi đều được xác nhận là cổ vật. Căn cứ vào đó, tất cả những cuốn sách thất lạc này đều là cổ vật. Kho sách cổ của Viện Nghiên cứu Hán Nôm có tư cách như một bảo tàng, bởi trong đó có chứa những cổ vật không thể thay thế. Những cuốn sách này viết bằng “tử ngữ” (ngôn ngữ hiện tại không còn sử dụng), nên cần tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu, dịch thuật… để hiểu những thông điệp của tổ tiên ngày xưa để lại.
Việc vừa qua tìm ra một cuốn sách và trước đó phát hiện 4 cuốn khác cho thấy công tác kiểm kê tại Viện đúng là có vấn đề. Cách phát hiện những cuốn sách thất lạc, mà như người có liên quan nói do chúng lọt ở khe giá sách, hoặc kẹp giữa những cuốn khác hoặc dán nhầm nhãn ký hiệu cho thấy việc sắp đặt, kiểm kê thực sự có chút đáng phải nghi ngờ. Thứ hai, lý do nhập sai ký hiệu chứng tỏ một điều: Khi kiểm kê, người chịu trách nhiệm đã không mở cuốn sách ra, bởi nếu mở cuốn sách ra sẽ biết nội dung và biết nhãn dán nhầm”.
Tên 10 cuốn trong 110 bị báo mất:
- Kim cổ truyền lục di tập
- Tống Trân tân truyện
- Ức Trai – Phi Khanh
- Nam dược tư truyền thi thư
- Cổ thi hợp tuyển
- Lã Đường di cảo
- Phạm Công tân truyện
- Hậu Lê dã sử
- Thanh Hóa tổ sư
- Đại Nam quốc sử diễn ca.
Viện Nghiên cứu Hán Nôm là đơn vị bảo quản các tài liệu Hán Nôm gồm gần 35.000 cuốn sách và gần 60.000 thác bản văn bia đã có biên mục.
Viện Hán Nôm có một đợt kiểm kê tài liệu từ giữa năm 2022. Trong quá trình kiểm kê kho sách Hán Nôm, một phần sách sưu tầm chưa tu bổ, “còn bó lại thành từng bó để trong kho”, đã chưa được đối chiếu với sổ đăng kí cá biệt. Đơn vị này cho biết sau khi phát hiện ra thiếu sót, đầu năm 2023, Viện Hán Nôm đã tổ chức kiểm kê lại toàn bộ kho ST, đối chiếu và đánh dấu vào sổ đăng ký cá biệt.
Có lẽ chính trong đợt kiểm kê này mà tình trạng đáng tiếc về hàng trăm cuốn sách cổ được phát hiện. Thông cáo cho biết đây là lần đầu tiên từ khi nhập kho (1988-2009), các sách ST được kiểm kê một cách chi tiết.
Đây không phải lần đầu tiên tình trạng mất, hư hỏng sách xảy ra tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm.
Cuối tháng 12/2022, nhân viên của Viện Nghiên cứu Hán Nôm cũng loan tin mất 25 cuốn sách.
Trong số 25 cuốn này có 4 cuốn Toàn Việt thi lục (do nhà bác học Lê Quý Đôn soạn) thuộc 3 bộ khác nhau và cuốn Việt âm thi tập (do nhà sử học Phan Phu Tiên biên soạn). Ngoài ra, hai cuốn sách về địa chí là cuốn Hoàng Việt địa dư chí và Nam quốc địa dư – có nội dung viết về cương vực, lãnh thổ Việt Nam.
Ảnh: Trang đầu cuốn “Việt âm thi tập” của Phan Phu Tiên. (Nguồn ảnh: Từ điển Văn học Bộ mới).
“Việt Âm thi tập” (tập thơ ghi lại thanh âm nước Việt) – là bộ hợp tuyển thơ đầu tiên của dân tộc ta, do nhà sử học Phan Phu Tiên soạn lần đầu vào cuối thời Trần, đầu thời Lê Sơ, sau đó được Thị Ngự sử Chu Xa tiếp tục bổ sung, các đời sau tiếp tục chỉnh lý. “Việt âm thi tập” được khắc in vào năm Bảo Thái thứ 10 (1729) – đến nay đã 293 năm. Đặc biệt cổ – quý – hiếm, xứng đáng liệt hạng Bảo vật Quốc gia.
Trên trang sách có 4 chữ “Sắc tứ san hành”(Được nhà vua cho phép khắc in lưu hành).
Viện Nghiên cứu Hán Nôm lưu giữ được một bản in của lần in đó, mang ký hiệu A.1925, đó cũng là độc bản, nhưng đã mất.
Sách mất khi chưa kịp làm scan. Nay chỉ còn cái ảnh màu này thôi!
Tổng hợp từ ông Nguyễn Xuân Diện, báo Dân Việt, Báo Mới.
Tự đánh mất sách cổ ngay trong thời bình, còn đau lòng hơn việc giặc Minh đốt phá sách!
