Thứ sáu, ngày 09/05/2025 16:52 GMT+7
Đài Phù Liễn hơn trăm năm đo mưa, đếm gió
Trần Phượng Thứ sáu, ngày 09/05/2025 16:52 GMT+7
Công trình toạ lạc trên đồi Thiên Văn, một trong những di sản kiến trúc Pháp tại quận Kiến An nói riêng và của TP.Hải Phòng nói chung, Đài Khí tượng Phù Liễn không chỉ là trạm quan trắc lâu đời mà còn là nơi lưu giữ nhiều dấu ấn lịch sử phát triển của ngành khí tượng thủy văn Việt Nam, tái hiện hành trình 123 năm hoạt động.
Xây dựng sớm nhất Đông Dương Theo chia sẻ của cụ Nguyễn Đình Nghiệp, 75 tuổi, trú tại phường Đồng Thái, quận An Dương, TP.Hải Phòng, năm 1976 cụ về nhận công tác tại Trạm Khí tượng Hải văn Bạch Long Vĩ với tư cách Trạm trưởng. Cho tới năm 1983, cụ được phân công làm kỹ thuật tại Đài Khí tượng Phù Liễn (Đài Phù Liễn). Cụ gắn bó với Đài Phù Liễn tới khi về hưu. Nơi đây như ngôi nhà thứ 2 nên cụ Nghiệp nắm rất rõ hành trình của Đài. Đài Phù Liễn trải qua rất nhiều tên gọi khác nhau phù hợp theo thực tế của từng thời điểm.
Năm 1898, Đài Phù Liễn được xây dựng theo kiến trúc của Pháp. Đài được xây dựng sớm nhất Đông Dương với tên gọi là Tổng cục Thiên văn xứ Đông Pháp và đi vào lịch sử thế giới. Kể từ năm 1902 – 1945, nơi đây là trụ sở chính của Sở khí tượng và Đài trung tâm Khí tượng Đông Dương. Toà nhà làm việc với kiến trúc hai tầng kiên cố bằng đá đẽo làm nền và gắn với một tháp cao năm tầng ở phía sau.

Năm 1957 Đài mang tên Đài vật lý địa cầu Phù Liễn. Cho tới 26/3/1965, Toà tháp 5 tầng của Đài khí tượng bị không quân Mỹ đánh phá huỷ diệt. Tập thể Đài khí tượng và các quan trắc viên Phạm Văn Phiệt và Trương Công Minh được tặng thưởng Huân chương chiến công hạng Ba. Trải qua biến cố, cuối năm 1976 Đài được đổi tên thành Đài khí tượng thuỷ văn Phù Liễn, quản lý công tác điều tra cơ bản, nghiên cứu phục vụ khí tượng thuỷ văn, hải văn, khảo sát và kiểm soát môi trường không khí, nước.
Cuối năm 1994, Đài khí tượng Đông Bắc được thành lập, hợp nhất 5 đài khí tượng thuỷ văn gồm Hải Phòng, Hà Bắc (Bắc Ninh, Bắc Giang), Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh. Đài có kính thiên văn quang học, ra đa thời tiết có bán kính hoạt động 500km. Đến nay, Đài có tên là Đài khí tượng thuỷ văn TP.Hải Phòng nhưng đối với người dân địa phương thì vẫn quen gọi là Đài Thiên văn Phù Liễn.
Cụ Nghiệp chia sẻ thêm, đường lên Đài có cổng Rồng phía dưới chân đồi Thiên Văn và cổng Phượng là trên đỉnh đồi. Từ xa xưa, đường lối đi lại còn khó khăn. Khi đi làm, cụ đi bằng xe đạp. Xe đạp không thể đạp lên trên do địa hình dốc.
Mỗi khi tới chân đồi, cụ Nghiệp để xe đạp dưới khu vực cổng Rồng và đi bộ lên khu vực cổng Phượng vào Đài làm việc. Đài Phù Liễn có 3 bộ phận gồm thiên văn, khí tượng và vật lý địa cầu. Hiện tại, Đài vẫn còn những thiết bị từ khi thành lập tới nay còn sử dụng đó là nhật quang ký; nhiệt độ để đo độ ẩm, máy đo mưa; máy đo gió (được lắp từ năm 1916).
Biểu tượng, niềm tự hào của địa phương

Trao đổi với phóng viên Báo NTNN, ông Phan Văn Đoàn – Giám đốc Đài khí tượng thuỷ văn TP.Hải Phòng cho biết, năm 2018, Trạm Khí tượng Phù Liễn được Tổ chức Khí tượng Thế giới cấp Bằng công nhận là Trạm Khí tượng 100 năm tuổi đầu tiên trong hệ thống mạng lưới KTTV Quốc gia của Việt Nam và là 1 trong số 50 trạm được công nhận là trạm quan trắc 100 tuổi trên thế giới. Và căn cứ vào giá trị lịch sử – văn hoá, khoa học thẩm mỹ, Toà nhà làm việc của Đài Khí tượng Phù Liễn là Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố.

Năm 2018, Trạm Khí tượng Phù Liễn được Tổ chức Khí tượng Thế giới cấp Bằng công nhận là Trạm Khí tượng 100 năm tuổi đầu tiên trong hệ thống mạng lưới KTTV Quốc gia của Việt Nam và là 1 trong số 50 trạm được công nhận là trạm quan trắc 100 tuổi trên thế giới.
Đài Thiên văn Phù Liễn được người Pháp xây dựng tại vùng đất có nhiều anh tài, tướng lĩnh cho đất nước. Cụ Nghiệp chia sẻ Giáo sư Nguyễn Xiển (sinh năm 1907) là người Việt Nam đầu tiên được tuyển vào ngạch khí tượng Đông Dương. Giáo sư đã để lại cho đất nước và cho Đài khí tượng Phù Liễn những đóng góp vô cùng to lớn. Năm 1937, ông được chuyển sang làm kỹ sư khí tượng và năm 1941, được cử làm trưởng đài thiên văn Đông Dương ở Phù Liễn (Kiến An – Hải Phòng).
Năm 1945 có nhiều cơ hội, lời mời giữ chức vụ trọng trách trong Chính phủ cách mạng lâm thời nhưng Giáo sư Nguyễn Xiển đều khước từ. Sau đó, vì kính trọng Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông nhận lời giữ chức vụ Chủ tịch Uỷ ban Hành chính Bắc Bộ kiêm Giám đốc Nha Khí tượng Việt Nam. Ông đã có nhiều công trình khoa học về khí tượng, là tác giả của nhiều công trình khoa học khí tượng thuỷ văn có giá trị lớn như Đặc điểm khí hậu miền Bắc Việt Nam, Tập bản đồ khí hậu miền Bắc Việt Nam,… Ông là người đặt quan hệ hợp tác về khí tượng với các nước, đề xuất và được chấp nhận tổ chức Năm vật lý địa cầu quốc tế Việt Nam năm 1957 mà ông là Chủ tịch Uỷ ban của Việt Nam. Giáo sư Nguyễn Xiển còn là người có công lớn trong việc xây dựng lịch pháp Việt Nam.
Theo anh Nguyễn Trọng Thành – Trưởng trạm Rada thời tiết Phù Liễn (với thâm niên 23 năm công tác) chia sẻ, hơn 1 thế kỷ tồn tại, Đài Thiên văn Phù Liễn không chỉ là điểm đến hấp dẫn cho du khách mà còn là nơi lý tưởng để người dân địa phương rèn luyện sức khỏe, thể dục thể thao mỗi ngày. Toà nhà làm việc của Đài khí tượng Phù Liễn được sử dụng làm Bảo tàng Thiên Văn Việt Nam, nơi lưu giữ nhiều văn bản, tư liệu, hiện vật quý tái hiện hơn 100 năm hoạt động, phát triển của ngành khí tượng thuỷ văn, những thành tựu thiên văn Việt Nam. Tuy nhiên, sau hơn 120 năm kể từ ngày xây dựng và đưa vào hoạt động, đến nay nội thất Toà nhà làm việc của Đài khí tượng thuỷ văn Phù Liễn đã xuống cấp, toàn bộ các phòng làm việc đã được di chuyển sang trạm rada thời tiết cao 7 tầng trong cùng khuôn viên.
Đường lên Đài hiện tại vô cùng đẹp và thuận tiện. Cung đường từ cổng Rồng lên cổng Phượng mang tên Giáo sư Nguyễn Xiển. Đến với đỉnh đồi Thiên Văn hoặc lên đỉnh Trạm Rada thời tiết Phù Liễn, du khách có thể phóng tầm mắt bao quát toàn bộ Kiến An và thành phố Hải Phòng. Vào những ngày đẹp trời, có thể thấy rõ cả Đồ Sơn, Cát Bà, Vịnh Hạ Long, Thái Bình, Nam Định…
Nếu không muốn đi bằng ô tô, xe máy, du khách có thể đi bộ, leo núi ngắm cảnh rừng thông, núi non, trời mây, hoà mình trong khung cảnh thiên nhiên vô cùng trong lành và tuyệt đẹp.
Bà Nguyễn Thị Tính, 65 tuổi, trú tại quận Kiến An, TP.Hải Phòng chia sẻ, bà vô cùng biết ơn thiên nhiên ban tặng đồi Thiên Văn cho người dân địa phương. Tới nay, bà có tới hơn 30 năm gắn bó, rèn luyện thể dục, gắn bó với đồi Thiên Văn và hình ảnh của Đài Phù Liễn. Chính vì vậy mà hình ảnh Đài Phù Liễn là hình ảnh vô cùng quen thuộc và là niềm tự hào đối với người dân địa phương nơi đây.