“Cuộc chiến chống HIV/AIDS của những người khoác blouse trắng – kỳ cuối: Thắp lên niềm tin

Khi HIV/AIDS còn bị coi như “án tử”, như “bóng ma” gieo rắc nỗi kinh sợ, người nhiễm HIV bị hắt hủi, xa lánh thì các “chiến sĩ” áo trắng không ngại ngần đón nhận họ.

LTS: “Cuộc chiến chống HIV/AIDS của những người mặc áo blouse trắng” trong suốt hơn 30 năm qua là hành trình dài đằng đẵng, đầy khó khăn, nguy hiểm và có cả những lúc cay đắng, tủi thân vì bị chính bạn bè, thậm chí cả người thân quen kỳ thị, xa lánh.

Nhưng chính họ không chỉ chữa lành cho nhiều bệnh nhân HIV/AIDS mà còn kéo nhiều bệnh nhân khỏi bóng tối của đau đớn, cô độc, tủi hận, thắp sáng trở lại niềm tin cho các bệnh nhân, giúp họ tìm lại nụ cười, có lại hạnh phúc.

Cũng chính các bệnh nhân đặc biệt này đã tiếp thêm sức mạnh cho các nhân viên y tế để họ vượt qua mọi khó khăn, mỗi ngày thêm tự hào về công việc đầy ý nghĩa của mình. Và trên hết, bệnh nhân đã cho họ những bài học về nghị lực và lòng nhân ái…

Tìm đường sáng từ trong bóng tối

Kể từ khi xuất hiện ca nhiễm HIV đầu tiên vào năm 1990, Việt Nam đã trải qua những thời kỳ khắc nghiệt, khó khăn nhất trong phòng chống và điều trị HIV/AIDS.

Những năm 1990, HIV giống như án tử, gieo rắc sự kinh hoàng và ghê sợ trong cộng đồng. Dịch bệnh còn bị bao phủ bởi nỗi sợ hãi và định kiến nặng nề khiến nó trở thành “bóng ma” tăm tối. Hơn nữa, đa phần người nhiễm HIV thời đó là người nghiện ma túy (chiếm đến 90-95%), hoặc người bán dâm. Điều này càng khiến dịch bệnh còn bị bao phủ bởi nỗi sợ hãi và định kiến nặng nề hơn. Người nhiễm HIV sợ hãi, người trong cộng đồng thì lo lắng, kỳ thị.

Giống như lời bác sĩ Trương Hữu Khanh, nguyên Trưởng khoa Truyền nhiễm Bệnh viện Nhi Đồng 1 – vị bác sĩ đầu tiên điều trị cho bệnh nhi đầu tiên nhiễm HIV ở Việt Nam: “Thời điểm ấy, HIV/AIDS là một điều gì đó rất khủng khiếp. Sự kỳ thị, nỗi sợ lây nhiễm, cùng với việc “không có thuốc đặc hiệu”, mắc HIV giống như chờ cái chết đến một cách từ từ đã tạo thành một gánh nặng tâm lý khủng khiếp”.

Và trong “cuộc chiến” nghiệt ngã ấy, các nhân viên y tế điều trị cho bệnh nhân HIV/AIDS cũng đã bị quay cuồng vì “cơn bão” của dư luận, phải chịu đựng sự kỳ thị, thậm chí ghét bỏ của bạn bè, đồng học, hàng xóm, sự dằn vặt của con nhỏ ngây thơ. Họ còn không ít lần bị bệnh nhân đe dọa, đuổi đánh, gí kim tiêm dính máu vào người đòi tiền, đòi ma túy…, đối diện với nguy cơ phơi nhiễm bệnh tật từ bệnh nhân.

Chính những “chiến sĩ” áo trắng như bác sĩ Khanh, bác sĩ Nguyễn Ngọc Hưng – Trưởng Khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện 09 (Hà Nội), bác sĩ Mai Thị Hường – Trưởng Khoa Khám bệnh, tư vấn và điều trị ngoại trú (Bệnh viện 09)… đã vượt qua tất cả khó khăn để đồng hành cùng những người nhiễm HIV/AIDS.

Trong khi các đồng nghiệp khác còn e sợ thì bác sĩ Khanh đã không ngần ngại nhận điều trị cho bệnh nhi nhiễm AIDS đầu tiên tại Việt Nam. Ông cũng không cho rằng mình làm điều gì đó vĩ đại mà chỉ vì “đó là trách nhiệm của một bác sĩ”.

Dù ca đầu tiên điều trị không có kết quả tốt, đứa trẻ mất khi chưa bước đi được bước đầu tiên nhưng nỗi đau đã biến thành sức mạnh để ông tìm ra cách điều trị điều trị táo bạo và liều lĩnh: Chia nhỏ thuốc ARV dành cho người lớn để cho những đứa trẻ nhiễm HIV uống. Mục tiêu của ông chỉ là hy vọng kéo dài sự sống cho trẻ để chờ đợi có thuốc và sự liều lĩnh của ông đã thành công, nhiều đứa trẻ đã chờ được đến khi có thuốc dành riêng cho mình.

Hay như bác sĩ Hưng, suốt 30 năm điều trị cho cả ngàn bệnh nhân HIV/AIDS, mỗi bệnh nhân là một câu chuyện đầy đau đớn, sợ hãi, cô đơn, cùng cực. Những câu chuyện đó cho ông thêm nghị lực và nỗ lực điều trị cho bệnh nhân, đồng thời cũng trở thành người tuyên truyền, chia sẻ thông tin về căn bệnh để giảm bớt kỳ thị từ người nhà bệnh nhân hay cộng đồng. Mỗi lần điều trị thành công cho một bệnh nhân, ông lại thấy công việc của mình thêm ý nghĩa, cuộc đời của mình thêm niềm vui.

Còn bác sĩ Hường, trong suốt 20 năm gắn bó với bệnh nhân HIV/AIDS, dù đã không ít lần muốn chuyển công tác, tìm việc đỡ áp lực hơn nhưng cũng chính những câu chuyện cuộc đời đầy đau đớn của những bệnh nhân lại níu kéo chị ở lại.

Những nỗ lực và cống hiến của những nhân viên y tế trên “mặt trận” chăm sóc và điều trị bệnh nhân AIDS đã góp phần quan trọng để đẩy lùi bệnh dịch.

Các “chiến sĩ” áo trắng không chỉ chữa lành đau đớn, cứu sống những cho bệnh nhân AIDS mà còn gieo cho họ niềm tin: Căn bệnh thế kỷ, căn bệnh tưởng như “vô phương cứu chữa” giờ đây chỉ còn là bệnh mãn tính, đã có thuốc ngăn chặn. Người nhiễm HIV chỉ cần tuân thủ uống thuốc ARV là người nhiễm HIV có thể hòa nhập cộng đồng, có sức khỏe để làm việc, cống hiến, không bị lây nhiễm HIV cho người khác, có thể yêu đương, dựng vợ, gả chồng, có con một cách an toàn, có thể hạnh phúc.

Nhờ đó, người bệnh HIV/AIDS hợp tác hơn trong điều trị, tuân thủ uống thuốc ARV, dần dần hạn chế lây nhiễm HIV sang người khác, “chặn đứng” sự lây lan ra cộng đồng.

Theo thống kê của Cục Phòng Bệnh – Bộ Y tế, nếu như trước đây, mỗi năm cả nước phát hiện tới 30.000 ca nhiễm HIV mới, thì nay chỉ còn khoảng 11.000–13.000 trường hợp, giảm tới 60%. Đồng thời số người tử vong do AIDS và ca nhiễm mới qua đường mẹ truyền sang con đều được khống chế. Hàng trăm nghìn người nhiễm HIV đang được điều trị bằng thuốc ARV, giúp họ có cuộc sống khỏe mạnh và hòa nhập cộng đồng.

Những điều này cho thấy dịch HIV tại Việt Nam đã được kiểm soát một cách bền vững, chúng ta đã chiến thắng trong những trận chiến đầu tiên, ngăn chặn dịch bệnh lan rông, giúp người nhiễm HIV hòa nhập cộng đồng.

Không “ngủ quên” trong chiến thắng

Mục tiêu chấm dứt dịch bệnh HIV/AIDS của Việt Nam vào năm 2030 đang ở rất gần. Theo Chiến lược Quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, Việt Nam đặt ra 3 mục tiêu 95-95-95: 95% người nhiễm HIV biết được tình trạng của mình; 95% người biết tình trạng nhiễm được điều trị ARV; và 95% người điều trị có tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế.

Số liệu từ Bộ Y tế cho biết, đến năm 2024, Việt Nam đã đạt 87,3% người nhiễm HIV biết tình trạng của mình, 78,9% người được điều trị và 96% người điều trị có tải lượng vi rút dưới ngưỡng ức chế. Đây là kết quả vượt mức trung bình khu vực châu Á – Thái Bình Dương, tiệm cận mục tiêu toàn cầu, thể hiện sự bền bỉ của hệ thống y tế và sự đồng lòng của cộng đồng.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia y tế nhận định, dịch HIV/AIDS tại Việt Nam hiện vẫn đang diễn biến phức tạp. Trong những năm gần đây, hình thái lây nhiễm HIV thay đổi rõ rệt từ lây truyền qua đường máu ở nhóm nghiện chích ma túy sang lây truyền qua đường tình dục. Nhóm MSM (nam quan hệ tình dục với nam) liên tục chiếm tỷ lệ cao trong số mới phát hiện hằng năm (trên 40%). 

TS Đoàn Thị Thùy Linh, Phó trưởng phòng Kiểm soát HIV và bệnh truyền nhiễm mạn tính, Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) cho biết, dịch HIV hiện nay có xu hướng gia tăng trong nhóm thanh thiếu niên trẻ và nhóm nam quan hệ đồng giới (MSM).

Nhóm này có nhiều hành vi có nguy cơ lây nhiễm HIV cao như sử dụng ma túy, quan hệ tình dục không an toàn… Người có nguy cơ cao thường có thu nhập thấp, không có khả năng chi trả cho các dịch vụ chăm sóc sức khỏe nên ngại đi khám bệnh hay chủ động xét nghiệm HIV. Nhiều người ở vùng sâu vùng xa cũng còn khó tiếp cận với dịch vụ y tế.

Ngoài ra, vẫn còn sự kỳ thị, phân biệt đối xử với nhiều nhiễm HIV nên vẫn có tình trạng người bị nhiễm giấu bệnh hoặc người có nguy cơ cao không dám đi xét nghiệm…

Bác sĩ Trương Hữu Khanh cũng nhận định, thách thức lớn nhất của dịch bệnh HIV/AIDS không phải là thuốc, mà là hành vi của người có nguy cơ. Do đó, hiện tại, chúng ta cần tập trung vào nhóm MSM và tình trạng lây nhiễm ở vị thành niên để ngăn chặn hành vi có nguy cơ cao như quan hệ tình dục không an toàn… và hướng dẫn họ tiếp cận các dịch vụ xét nghiệm HIV hay uống thuốc ARV.

“Làn sóng HIV/AIDS có thể quay lại bất cứ lúc nào nếu chúng ta có sự chủ quan”, bác sĩ Khanh nhấn mạnh thêm.

Bác sĩ Mai Thị Hường cũng cho rằng cần phải có biện pháp để sát sao những người nhiễm HIV đang dùng thuốc ARV vì hành trình uống thuốc dài đằng đẵng có thể có lúc khiến họ chán nản, mệt mỏi nên bỏ thuốc, dễ có nguy cơ virus bùng phát trở lại, lây nhiễm ra cộng đồng.

PGS.TS Chung Á, chuyên gia phòng chống HIV/AIDS, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Quốc gia Phòng, chống AIDS Việt Nam đánh giá rất cao những thành tựu phòng chống HIV/AIDS của Việt Nam trong hơn 30 năm qua. Tuy nhiên, về mục tiêu chấm dứt dịch bệnh HIV/AIDS vào năm 2030, PGS Chúng Á đánh giá còn nhiều khó khăn. Trong đó, thách thức lớn nhất là sự gia tăng số ca nhiễm trong giới trẻ, đặc biệt là nhóm MSM. Đồng thời sự kỳ thị, phân biệt đối xử vẫn còn tồn tại khiến những người có nguy cơ cao không chủ động tiếp cận các dịch vụ HIV/AIDS.

Theo PGS Chung Á, trong cuộc chiến này, điều tàn khốc nhất không phải virus HIV mà là sự vô cảm. Nếu chúng ta để sự vô cảm, thờ ơ, kỳ thị lấn át thì dịch bệnh sẽ dễ dàng bùng phát trở lại.

Việt Nam đã trải qua 35 năm ứng phó với đại dịch HIV, hiện có hơn 250.000 người nhiễm HIV. Nếu như không có sự vào cuộc mạnh mẽ của toàn hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương, sự lãnh đạo của Đảng, Chính quyền các cấp, sự tham gia của các ban, ngành, đoàn thể, của nhân dân và sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế thì bây giờ Việt Nam đã có gần 1,2 triệu người nhiễm HIV và 320.000 người tử vong do AIDS.

Bà Đào Hồng Lan

Bộ trưởng Bộ Y tế

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan nhận định, tình hình dịch HIV cũng đã có những thay đổi, cách tiếp cận cũng như can thiệp liên quan đến dự phòng, điều trị HIV/AIDS cũng đã thay đổi. Quyết tâm chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 với mục tiêu kêu gọi sự tham gia của cả hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương, của cả cộng đồng và cần có những cách làm sáng tạo về HIV/AIDS.

Cụ thể, Việt Nam đã từng bước kiểm soát được HIV trên cả 3 tiêu chí đó là: Giảm số người nhiễm mới HIV được phát hiện, giảm số người chuyển sang giai đoạn AIDS và giảm số người tử vong liên quan đến AIDS. Việt Nam đã giữ vững tỷ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư luôn ở mức dưới 0,3%. Bộ trưởng cho biết, thêm có được những kết quả này, ngoài sự nỗ lực của Việt Nam trong phòng chống, kiểm soát HIV/AIDS, còn có sự ủng hộ, hỗ trợ, đồng hành của bạn bè quốc tế.

Bên cạnh đó, bà Lan cũng kêu gọi các địa phương cần tăng cường đầu tư, phân bổ ngân sách, bảo đảm tài chính cho công tác phòng, chống HIV/AIDS; lồng ghép nội dung phòng, chống HIV/AIDS vào kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội của địa phương.

Đồng thời, người đứng đầu ngành y tế đề nghị các tổ chức quốc tế và Chính phủ các nước tiếp tục quan tâm ủng hộ cả về tài chính và kỹ thuật, giúp Việt Nam tiếp cận nhanh hơn với khoa học kỹ thuật, với các sáng kiến mới, với các thực hành tốt từ đó Việt Nam có thể sớm đạt được các mục tiêu đã đề ra.

Theo Báo cáo của Bộ Y tế, kể từ khi phát hiện ca nhiễm HIV đầu tiên vào năm 1990, tính đến hết năm 2024, ước tính Việt Nam có khoảng 267.000 người đang sống chung với HIV. Tính đến năm 2024, cả nước ghi nhận có 13.351 trường hợp phát hiện HIV dương tính và 1.905 ca tử vong.
Trong số trường hợp nhiễm HIV mới phát hiện, nam giới chiếm phần lớn khoảng 83,2% vào năm 2023 (trong độ tuổi từ 16 – 29 và 30 – 39 tuổi chiếm 70% số trường hợp nhiễm HIV được báo cáo. Trong đó, nhóm 16 – 29 tuổi chiếm 37,7% năm 2024).

Đọc thêm