“Hoàn hảo” là một từ ghép mang nghĩa tuyệt đối.
Chúng ta có thể thấy sức ảnh hưởng của cụm từ này xuất hiện rất nhiều trong chiều dài lịch sử nghệ thuật với hình ảnh tỷ lệ vàng, những bức tranh thời kỳ phục hưng hay kể cả trong văn hoá đại chúng, truyền thông hiện nay. Và “chủ nghĩa hoàn hảo” cũng sinh ra một cách tự nhiên như một công cụ để con người hướng tới cái đích Chân – Thiện – Mỹ tối cao.
Nhưng sự thật về “chủ nghĩa hoàn hảo” liệu có hoàn toàn “hoàn hảo”? Nó có thực sự tuyệt vời như nụ cười của nàng Monalisa hay là một huân chương đỉnh cao mà ai ai cũng thèm khát?
I. CHỦ NGHĨA HOÀN HẢO LÀ GÌ?
Chủ nghĩa hoàn hảo – Perfectionism có thể được coi là một xu hướng tính cách, hoặc một hệ tư duy, cho rằng con người cần phải hướng đến một sự lý tưởng hoàn hảo không tì vết, dù là trong công việc hay trong cuộc sống.
Ví dụ như là việc một người tự đặt ra cho bản thân những tiêu chuẩn rất cao, thậm chí cao đến độ phi thực tế, và không thể nào cảm thấy hài lòng nếu như không đạt được những tiêu chuẩn ấy.
Tuy nhiên thì, chủ nghĩa hoàn hảo thật sự không hề “hoàn hảo” như cái tên gọi của nó. Về bản chất thì đây là một cái xu hướng tính cách đi kèm với rất nhiều bất ổn về tâm lý.
Phán xét khắt khe
Với người cầu toàn bất kể thứ gì không hoàn hảo, hay có một chút thiếu sót, một chút sai lầm, một chút thất bại, đều sẽ trở nên không thể nào chấp nhận được. Một người theo chủ nghĩa hoàn hảo, hay còn gọi là một người cầu toàn, sẽ rất dễ dàng nhìn ra sai sót ở bất kì điều gì, và cũng thường tự phán xét bản thân mình hoặc phán xét người khác rất khắt khe vì những sai sót ấy.
Không bao giờ hài lòng
Những người cầu toàn thường nỗ lực tìm kiếm sự công nhận từ người khác, nhưng lại không biết cách đón nhận những lời khen ngợi. Họ cũng thất bại trong việc trân trọng và thừa nhận những thành tựu của chính mình, hoặc không biết cách nghỉ ngơi và ăn mừng những thắng lợi mình đạt được.
Luôn có những tiêu chuẩn quá cao
Người cầu toàn có thể đạt được những kết quả tốt, nhưng vẫn có thể không cảm thấy thỏa mãn nếu như không đạt được kỳ vọng ban đầu, hoặc lại vội vàng chạy theo những tiêu chuẩn cao hơn nữa. Việc này tạo ra những áp lực nặng nề, những ức chế không đáng có về mặt tâm lý.
II. TÁC HẠI CỦA CHỦ NGHĨA HOÀN HẢO ĐỘC HẠI
Việc bị ám ảnh bởi những ý niệm hay những lý tưởng hoàn hảo cũng đi cùng với một vài tác hại đáng kể. Khiến cho cái khái niệm “chủ nghĩa hoàn hảo” không còn tuyệt vời như định nghĩa của chính nó, mà lúc này nó lại giống như một gánh nặng về tâm lý cực kì nặng nề cho bất kỳ ai phải đeo nó trên người.
Xu hướng trì hoãn
Đầu tiên, một hậu quả của chủ nghĩa hoàn hảo đó là là nó sẽ khiến con người có xu hướng trì hoãn công việc hay né tránh những trách nhiệm của mình. Họ sẽ không muốn phải đối mặt với bất kể thử thách gì mà họ cảm thấy có khả năng sẽ thất bại, hay không dám thừa nhận sự thiếu sót của mình, tự kìm hãm mình, thu mình lại và không dám đương đầu với những trải nghiệm kích thích sự phát triển.
Luôn tự ti
Một khi người cầu toàn độc lại tự thấy mình thua kém hơn so với những ý niệm hoàn hảo như kỳ vọng, thay vì nhận ra rằng những tiêu chuẩn mình đặt ra có thể là quá cao so với thực tế, thì họ lại có xu hướng tự đổ lỗi. Họ sẽ tự thấy mình thất bại, kém cỏi, vô dụng và phóng đại những lỗi lầm của bản thân.
Các bệnh lý về tâm thần
Việc thất bại trong việc đạt được những mục tiêu quá xa vời, thậm chí còn có thể tạo ra những hệ quả về tâm lý đáng lo ngại hơn thế. Nghiên cứu cho thấy xu hướng theo đuổi sự hoàn hảo có thể dẫn đến những bệnh lý như trầm cảm, hay rối loạn lo âu.
Thậm chí, trong những tình huống xấu nhất, như các nghiên cứu đã chỉ ra, xu hướng cầu toàn cực đoan còn có liên hệ với những suy nghĩ về việc tự sát.
III. CHỦ NGHĨA HOÀN HẢO – CĂN BỆNH CỦA XÃ HỘI HIỆN ĐẠI
Các nghiên cứu cho thấy là biểu hiện của chủ nghĩa hoàn hảo ở người trẻ đang có xu hướng tăng trong vòng 30 năm trở lại đây. Đây là kết quả nghiên cứu dựa trên hơn 40,000 người của tiến sĩ Thomas Curran và Andrew Hill.
Câu hỏi được đặt ra là nguyên nhân gì khiến xu hướng “hoàn hảo hoá” này ngày càng gia tăng?
Sự đòi hỏi từ xã hội và áp lực cạnh tranh trong cuộc sống hiện đại
Có một vài giả thuyết được đưa ra để lý giải. Trong đó có giả thuyết cho rằng việc này bắt nguồn từ việc con người thường xuyên so sánh bản thân với những người xung quanh, khiến chúng ta phải liên tục chạy theo những hình mẫu lý tưởng mà xã hội ưu ái.
Hơn thế nữa việc xã hội phát triển quá nhanh khiến các yêu cầu tuyển dụng ngày càng gia tăng, áp lực công việc đòi hỏi con người phải chạy như một cỗ máy hoàn hảo nếu không sẽ bị đào thải.
Tiêu biểu là ở đất nước Nhật Bản, nơi sự “hoàn hảo” được đặt ra như một tiêu chuẩn công việc. Vào những năm 1930, giáo sư ngành Tâm Thần Học Shimoda Mitsuzo đã nói rằng đa số các bệnh nhân mắc chứng trầm cảm của ông đều nhiệt tình với công việc, tỉ mỉ, kỹ lưỡng và cầu toàn nhất. Những cá nhân được coi là “kiểu mẫu” này thường đặt những tiêu chuẩn cho bản thân bằng sự thành công trong công việc. Họ đòi hỏi trách nhiệm quá mức, phải hoàn hảo và luôn giữ tư tưởng phải vượt trội hơn người khác. Cuối cùng, áo giáp của một số nhân viên “kiểu mẫu” này rạn nứt và họ trở nên chán nản vì không thể đáp ứng được những kỳ vọng trong công việc.
Sự phát triển của mạng xã hội và các phương tiện truyền thông
Bên cạnh đó thì, sự phát triển của truyền thông đại chúng, và của mạng xã hội, cũng khiến cho những lý tưởng hoàn hảo của xã hội bủa vây chúng ta một cách dày đặc. Hình mẫu về những chàng trai cô gái có ngoại hình thần thái lý tưởng, hay những cuộc sống trong mơ luôn xuất hiện trong những bộ phim, những tờ tạp chí, những video quảng cáo, khiến cho chúng ta luôn cảm thấy mình bị phán xét bởi những hình mẫu ấy.
Điển hình như phụ nữ Hàn Quốc dường như phải chịu áp lực ngày càng lớn để tuân theo các tiêu chuẩn ngoại hình phi thực tế bởi các phương tiện truyền thông. Chẳng hạn như TV và video ca nhạc, ngành công nghiệp idol đang ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh cơ thể của tự nhiên phụ nữ Hàn Quốc và gián tiếp đánh giá ngoại hình của họ. Khiến phụ nữ của đất nước này ám ảnh với việc sửa đổi các đặc điểm cơ thể cho giống với các đặc điểm tương tự của các ngôi sao K-pop, diễn viên nổi tiếng.
IV. GIẢI PHÁP CHO SỰ CẦU TOÀN ĐỘC HẠI
Để có thể tìm ra được giải pháp, chúng ta cần phải đi từ cái cốt lõi của vấn đề. Bản chất sâu xa của chủ nghĩa hoàn hảo vốn nằm ở nỗi sợ thất bại. Nỗi sợ này có thể được tạo ra từ nhiều nguyên nhân khác nhau
Có thể đó là do những áp lực từ xã hội, như trường lớp, bạn bè đồng trang lứa. Hoặc là do những áp lực thời thơ ấu. Khi cha mẹ đặt ra cho con cái quá nhiều kỳ vọng, và quá khắt khe khi chúng ta mắc sai lầm.
Vượt qua nỗi sợ thất bại
Định nghĩa lại sự thất bại là chìa khóa tiên quyết để vượt qua vấn đề này. Chúng ta cần phải nhận ra rằng, thất bại thật ra không đáng sợ hay xấu hổ như chúng ta thường nghĩ.
Sự thật là, không có thành công nào mà không phải trả giá bằng vài lần thất bại và không có con đường nào “trải sẵn hoa hồng”.
Mọi người vẫn thường lo lắng rằng nếu như chúng ta thất bại thì cả thế giới sẽ chứng kiến và chế nhạo chúng ta. Việc áp đặt tư duy của mình lên lên người khác khiến chúng ta không nhìn ra được rằng mọi người ai cũng bận rộn với cuộc sống riêng của mình và chẳng thật sự bận tâm quá đến việc chúng ta sống như thế nào.
Những thất bại chúng ta gặp phải không định nghĩa con người chúng ta. Mắc một chút sai lầm không có nghĩa là bạn kém cỏi, thất bại, hay vô dụng, mà chỉ đơn giản đó là chính là những cơ hội để bạn có thể tiến bộ và cải thiện năng lực của mình.
Hãy sẵn sàng kết bạn với sự thất bại, coi đó như những trải nghiệm quý giá trên hành trình của mình, và tự rút ra từ đó những bài học ý nghĩa cho tương lai.
Tận hưởng những thành tựu mình đạt được
Khi những nỗ lực được đền đáp bởi một kết quả tốt, hay một thành tựu nào đó, cũng đừng nên vội vàng hạ thấp hay gạt bỏ nó đi. Đừng nghĩ bản thân sẽ trở nên kiêu ngạo khi ăn mừng chiến thắng một chút. Bởi cuộc đời không phải lúc nào cũng như con ngựa thành Troy.
Thay vào đó, hãy dừng lại nghỉ ngơi một chút, để có thể trân trọng sự cố gắng của bản thân hay để tận hưởng những thành quả của riêng mình.
Đôi khi những kết quả ấy cũng không dễ gì đạt được. Vậy nên nếu chúng ta nhận lại được sự công nhận từ chính bản thân mình, thì chúng ta cũng sẽ càng có thêm động lực hơn, đồng thời làm nhẹ bớt đi những áp lực không đáng có mà chúng ta đang phải gánh trên vai.
Chấp nhận con người mình
Không có ai là hoàn hảo và cũng không có gì là hoàn hảo. Khái niệm hoàn hảo tuyệt đối luôn quá xa so với thực tại của loài người. Lý tưởng về sự hoàn hảo chỉ là một ý niệm không thật sự tồn tại trong thế giới chúng ta đang sống.
Ai cũng đều có những thiếu sót, có những yếu kém, có những điều không hoàn hảo của riêng mình. Đó mới là cái sự thật đầy thi vị mà chúng ta cần phải thẳng thắn thừa nhận, để có thể đối xử một cách nhẹ nhàng hơn với chính bản thân, và cả với những người xung quanh.
Khi nhận ra điều này thì chúng ta cũng thôi không tự so sánh bản thân mình với người khác. Bởi vì, đằng sau những lớp vỏ bên ngoài dù là hoàn hảo nhất, thì tất cả chúng ta đều giống nhau, đều là những tâm hồn không hoàn hảo đang cố gắng từng ngày để vượt qua những nỗi bất an.
Vậy nên hãy sẵn sàng mở lòng để chấp nhận và tha thứ cho những thiếu sót của bản thân, không phải là để biện hộ cho một thái độ sống thụ động, mà là để chúng ta thôi không tự phán xét bản thân một cách vô lý. Chấp nhận con người mình như cái cách chúng ta chấp nhận một người thân mà chúng ta yêu thương.
Từ đó thì tâm ta mới có thể bình an, chân ta mới có thể vững bước cho hành trình phía trước vẫn còn nhiều chông gai.
(Nguồn bài viết gốc từ vietstories.com, được dịch và tổng hợp lại từ các trang psychologytoday.com và headstuff.org)
Tác giả: Hà Minh
Biên tập: Thanh Hà
