Thời Đại Viking ở Châu Âu mang lại vô số sự kiện chính và sự đổi mới, định hình đáng kể tương lai của chúng ta. Nhưng có một hiểu lầm tai hại là người Viking chỉ biết tới đột kích và cướp phá mỗi khi họ lên thuyền ra khơi từ phía Tây tới phía Đông. Trong khi họ ra khơi để đột kích, trao đổi mua bán, và chinh phục các vương quốc, người Viking còn thông thạo nhiều mặt khác nữa. Các cảng lớn và các khu định cư chính xung quanh Bán đảo Scandinavia của họ là trung tâm thương mại và là nơi trao đổi hàng hóa — và Birka là một trong các khu định cư chính. Là một trung tâm thương mại có sức ảnh hưởng lớn, Birka là nơi mà hàng hóa từ Đông Âu và phương Đông được trao tay, cũng như hàng hóa từ Scandinavia và Phần Lan. Ngày nay, tàn tích của thành này nằm cách thủ phủ Stockholm của Thụy Điển 30 km về phía ngoài. Vậy thì câu chuyện và vận mệnh của thương thành giàu có Ở Thời Đại Viking này là gì?
?HÚNG TA BIẾT GÌ VỀ THƯƠNG THÀNH BIRKA?
Tàn tích của thành Birka tọa lạc trên hòn đảo nhỏ Björkö ở Hồ Mälaren, cách khoảng 30 km (khoảng 18,64 dặm) bên ngoài thủ phủ Stockholm của Thụy Điển. Hòn đảo này có diện tích 1,5×1,5 (km), và chứa đựng nhiều tàn tích khảo cổ có tầm quan trọng. Tất nhiên, tàn tích của thành Birka là quan trọng nhất trong số những di tích này, và nằm ở bờ biển phía Tây Bắc của hòn đảo.
Birka không phải là loại tàn tích duy nhất trong khu vực này. Vùng hồ chứa nhiều hòn đảo lớn nhỏ khác nhau, và hòn đảo láng giềng Adelsö cũng từng là một trung tâm thương mại của người Viking. Những tàn tích này là cơ sở nghiên cứu tốt nhất về mạng lưới thương mại được phát triển tốt của Thụy Điển ở Thời Đại Viking.
Nhưng trong khi Birka là trung tâm thương mại và là một trong những thành thị quan trọng nhất trong khu vực, thì khu định cư trên đảo Adelsö gần đó là nơi cư ngụ của Hoàng gia, nơi các vị vua và thủ lãnh đặt tổng hành dinh cai trị khu vực.
Các bằng chứng lịch sử nói với chúng ta rằng thành Birka (còn được gọi là Birca thời Trung Cổ) được thành lập vào khoảng năm 750 Công Nguyên. Tên của thương thành này tương tự như ten của hòn đảo — Björkö — có nghĩa là “Đảo Bạch Dương”. Nhiều học giả cho rằng thành này phát triển từ một khu định cư nhỏ thành một trung tâm thương mại lớn lúc bấy giờ.
Tuy nhiên, có ý kiến khác cho rằng thành “được xây dựng có mục đích” bởi một vị vua, với mục tiêu kiểm soát giao thương trong khu vực và mở rộng tầm ảnh hưởng. Tuy nhiên, họ đều đồng ý rằng Birka là một trong những khu định cư sớm nhất trong khu vực và có thể là toàn Bán đảo Scandinavia. Hồ Mälaren, với hướng đổ ra biển Baltic, do đó là một vị trí chiến lược quan trọng.
Bản thân thủ phủ Stockholm tọa lạc tại địa điểm này, chỉ ra một khu vực là địa điểm kiểm soát. Đây là lý do tại sao Birka nhanh chóng nổi lên như một điểm dừng chân quan trọng trên con đường giao thương nổi tiếng của người Viking. Đây là một trong những trung tâm thương mại lớn ở Bán đảo Scandinavia, và là nơi tập trung hàng hóa từ khắp Châu Âu và Phương Đông, nơi mà người Viking — chủ yếu là người Varangian — tập trung lại để rồi tiến hành các cuộc thám hiểm của họ.
Như ta thấy trên bản đồ, vị trí của vùng hồ và của thành Birka khiến chúng trở thành trạm dừng lý tưởng trên tuyến đường thủy xuyên qua sông Velikaya, hồ Lagoda, và hướng tới 2 trung tâm thương mại lớn của người Viking gốc Slav là Novgorod và Gnezdovo.
Với vị thế là một trung tâm thương mại quan trọng trong khu vực, thành Birka hẳn đã kinh doanh rất nhiều loại mặt hàng — và tất nhiên phát triển rất thạnh vượng. Các nghiên cứu khảo cổ học chỉ ra rằng có vô số loại hàng hóa đã từng đi qua đây. Thành Birka cung cấp hầu hết các sản phẩm từ sắt và lông thú. Lông thú là mặt hàng tốt ở đây — được nhập khẩu từ phía Bắc Scandinavia, từ người Sami và người Phần Lan, cũng như từ các bộ tộc Finno-Ugric và người Slav từ khu vực phía Tây Bắc nước Nga ngày nay.
Các nghiên cứu còn chỉ ra rằng lông thú này được lấy từ hải ly, cáo, gấu, chồn, và rái cá. Hơn nữa, các sản phẩm từ gạc hươu nai cũng là mặt hàng có giá tại đây. Nhiều vật dụng quan trọng và dụng cụ gia dụng được làm từ gạc nai, như lược, kim, và dao kéo. Một số phát hiện khác cho thấy sự hiện diện của răng hải sư, mật ong, và hổ phách — một sản phẩm tới từ “vùng hổ phách”, một khu vực ven bờ Biển Baltic là nơi định cư của những người Curonian hung hãn.
?Ừ VÙNG ĐẤT PHƯƠNG ĐÔNG TỚI VÙNG ĐẤT CỦA NGƯỜI SLAV
Để trao đổi vô số hàng hóa — với một nhu cầu bất tận — các thương gia thành Birka nhận tiêu thụ nhiều loại hàng ngoại nhập khác nhau. Trong suốt thời đại này, nhiều hàng hóa xa xỉ tới từ Đế chế Byzantine, khu vực Địa Trung Hải, và Phương Đông được tầng lớp giàu có trong xã hội săn đón — để biểu trưng cho địa vị cao cấp của họ. Các ngôi mộ nằm rải rác xung quanh tàn tích thành Birka cung cấp một cái nhìn quan trọng về sự đa dạng của hàng hóa được trao đổi tại đây.
Ví dụ như, một lượng lớn đồng xu được khai quật: phần lớn trong số này tới từ khắp Bán đảo Scandinavia, và thành Hedeby — một trung tâm thương mại khác của người Viking Đan Mạch. Nhưng ngạc nhiên thay, lại có một lượng lớn đồng bạc dirham (hay đồng drachma) từ Vương triều Caliph Abbasid xa về phía Đông, cho ta thấy được mức độ của các cuộc thám hiểm và mạng lưới giao thương phức tạp của người Viking. Ngoài ra còn có rất nhiều đồng xu từ Byzantine, Vương quốc Anh, và Vương quốc của người Carolingian.
Có khoảng 3000 ngôi mộ được tìm thấy xung quanh Birka, và nhiều ngôi mộ được chôn theo vật phẩm. Một số lượng lớn hổ phách được phát hiện ở đây: đây là một mặt hàng được săn lùng và vị thế của nó rất cao. Điều này cho chúng ta thấy được rằng Birka là một thương thành thạnh vượng với những cư dân giàu có.
Các mảnh vải dệt còn được tìm thấy nhiều ở Birka. Như chúng ta đã biết, vải dệt hiếm khi tồn tại theo thời gian và có thể bị phân hủy hoàn toàn. Nhưng tại Birka, các nhà khảo cổ phát hiện được 4800 mảnh vải dệt. Những mảnh vải này cho ta thấy được sự chú trọng vào các mặt hàng ngoại nhập: có nhiều trang phục được làm từ lụa Trung Quốc, những tấm thổ cẩm được trang trí bằng dây tết và áo dài; vải Byzantine có thêu bằng chỉ vàng; hàng dệt may từ len và vải lanh; và các loại vật liệu thô khác.
Bên cạnh đó, nhiều phát hiện về đồ kim loại và thủy tinh nhập khẩu, và đồ gốm từ các địa điểm khác nhau — đa số là từ Rhineland. Điều quan trọng cần lưu ý là ngay cả với tất cả những khám phá này, chưa đến 1% tài sản được phát hiện và chỉ 1/3 trong số 3000 ngôi mộ được khai quật. Điều này có nghĩa là còn một số những hàng hóa và vật phẩm hoành tráng vẫn còn bị chôn vùi dưới lòng đất.
Về nhiều mặt, Birka đã trở thành tác nhân cho sự phát triển kinh tế và xã hội ở Bán đảo Scandinavia. Dựa vào vị trí địa lý, người Viking Thụy Điển có xu hướng du hành về phía Đông và Đông Nam tới bờ Biển Baltic, dọc theo hệ thống sông ngòi ở Đức vào lục địa của người Slav. Để so sánh — người Đan Mạch và người Na Uy thường ra khơi theo hướng ngược lại, tới Anh và Ireland, quần đảo Faroe và Shetland, và tới Iceland. Người ta tranh luận rằng người Viking Thụy Điển có được giao dịch tốt hơn, nhập khẩu hàng xa xỉ phẩm từ những nơi xa như Vương triều Caliph Abbasid và Đế chế Byzantine, điều này đã thúc đẩy đáng kể thương mại trong khu vực và đặt thành Birka vào một vị trí rất quan trọng.
Từ khi thành lập vào khoảng năm 750 Công Nguyên, thành Birka đã là một trung tâm thương mại phồn thịnh trải qua gần 2 thế kỷ. Nhiều sử gia cho biết dân số trong thành lúc nào cũng giữ được vào khoảng 700 — 1000 người, phân bố trên trên khu đất rộng 17 mẫu Anh. Bến cảng chính của Birka được bảo vệ nghiêm ngặt và kiên cố — được bao bọc bởi thành lũy, bãi cọc, và công sự, tất cả là để bải vệ thành khỏi cac cuộc tấn công của cướp biển.
?RUNG TÂM TRUYỀN BÁ CƠ ĐỐC GIÁO
Trong nhiều tài liệu lịch sử, cảng giao thương Birka chỉ được đề cập tới một số ít lần, và rất nhiều phần lịch sử của nó vẫn còn mơ hồ và bí ẩn. Đó là lý do tại sao ngày nay, rất nhiều câu chuyện được ghép lại từ các cuộc khai quật khảo cổ học.
Tác phẩm “The Life of Ansgar” (Vita Ansgari, Đời Sống của Ansgar), được hoàn thành vào năm 875 Công Nguyên bởi Tổng giám mục xứ Bremen là Rimbert, một công trình quan trọng thời Trung Cổ, nhắc tới thành Birka như là nơi mà Thánh Ansgar thực hiện nhiệm vụ truyền giáo vào khoảng năm 830 Công Nguyên. Trong tác phẩm này, tác giả cho rằng Birka là địa điểm chính cho các hoạt động truyền giáo của Công Giáo ở Thụy Điển, và đây cũng là nơi mà Giáo đoàn đầu tiên ở Thụy Điển được thành lập — bởi Thánh Ansgar vào năm 831.
Do đó nơi này còn được coi là “viên đá nền” cho việc truyền bá Cơ Đốc giáo cho phần còn lại của Thụy Điển và toàn Bán đảo Scandinavia. Mặc dù các đề cập và mô tả về Birka trong tác phẩm này là hời hợt và rời rạc, nhưng vẫn cung cấp thông tin lịch sử quan trọng, chẳng hạn như đề cập tới một số vị Vua Thụy Điển đã cư ngụ ở đó, bao gồm các Vua Björn II, Olof và Anund Uppsale.
Nhưng trong tác phẩm sau này, “Deeds of the Bishops of the Hamburg Church” (Gesta Hammaburgensis Ecclesiae Pontificum, Hoạt động của các Giám mục ở Nhà thờ Hamburg) được viết bởi biên niên sử gia thời Trung Cổ Adam xứ Bremen vào đầu những năm 1000, Birka được miêu tả chi tiết hơn. Tuy nhiên, theo thời gian tác phẩm đã bị bỏ mặc hoặc phá hủy. Sau đây là một vài chi tiết,
“Birka là một thành chính của người Geat (còn gọi là người Goth), tọa lạc tại trung tâm Thụy Điển, cách không xa ngôi đền Uppsala nơi mà người Thụy Điển tổ chức các buổi tế lễ tối cao tôn thờ các vị thần; ở đây tạo thành một lối ra vào cảng Biển Baltic hay còn gọi là Biển “Barbaric” quay về phía Bắc, là nơi chào đón tất cả các bộ tộc hoang dã từ hải ngoại nhưng mang lại rất nhiều rủi ro cho những ai bất cẩn hoặc không chú ý tới nơi này…họ chặn cửa này lại bằng một bãi đá ngầm dọc theo bờ biển với chiều dài hơn 100 stadion (khoảng 18 km, 1 stadion = 184 m). Tại khu vực neo đậu này, được bảo vệ chặt chẽ nhất trong khu vực hải cảng ở Thụy Điển, tất cả tàu thuyền của người Đan Mạch, người Na Uy, người Slav, người Sembrian, và người Scythia hàng năm đều sử dụng cảng này để tiến hành các giao dịch của họ.”
Ngày nay, lý do cho sự suy tàn nhanh chóng của thành Birka vẫn còn là một đề tài gây tranh cãi bởi các sử gia. Một số lý do cho rằng là do sự sụt giảm thương mại, cũng như là thay đổi kinh tế xã hội đã làm mất đi tầm ảnh hưởng của thành này. Một lý do khác được đưa ra là do một cuộc tấn công lớn của người Đan Mạch.
Vào khoảng cuối những năm 900, khi thành Birka dần suy tàn, thành Sigtuna láng giềng được thành lập để trở thành nơi định cư của các Kito hữu. Hơn nữa, vào thời điểm này, mực nước ở Hồ Mälaren sụt giảm nghiêm trọng, dẫn tới việc nhiều tàu thuyền lớn gặp khó khăn khi di chuyển tới Birka, dẫn tới sụt giảm thương mại. Nhưng tình hình chánh trị và các cuộc xung đột đầu thời Trung Cổ cũng góp phần vào sự suy tàn của thành thị này: các chánh sách đối ngoại của nhà cai trị người Slav gốc Bắc Âu là Sviatoslav I xứ Kiev đã gây xáo trộn cho giao thương dọc theo tuyến đường sông Dnieper, Volga, và sông Đông, dẫn tới việc ảnh hưởng nền kinh tế ở Thụy Điển.
?ÁI CHẾT BẤT NGỜ CỦA SỰ VĨ ĐẠI
Cuối cùng, đó có thể là toàn bộ tác nhân gây suy yếu tới thành Birka, làm cho thành thị này đánh mất sự cạnh tranh với các trung tâm thương mại khác ở vùng Baltic và Bán đảo Scandinavia. Rất nhanh chóng, thành thị đã từng là trung tâm thương mại tấp nập và giàu có của người Viking ở Thụy Điển, biến mất trong dòng chảy thời gian, không còn tàn tích gì chứng minh sự tồn tại của nó cho tới khi được khai quật lại ở thời hiện đại.
Bản chất của lịch sử là như vậy: các thế hệ tới rồi đi, các nhà cai trị thay đổi, và thế giới biến động theo cách riêng của nó. Những gì đã từng là trung tâm trong khu vực một thời gian, không còn gì khác ngoài một nhà thờ bị bỏ hoang với những bí mật bị chôn vùi dưới lớp đất. Nhưng phải cám ơn tới các bộ óc tò mò của các sử gia và nhà khảo cổ học mà chúng ta ngày nay có thể biết được nhiều về một viên ngọc quý của thế giới Viking. Ghép các mảnh câu đố lại với nhau để có thể cho chúng ta thấy được những điều quan trọng về mạng lưới giao dịch rộng lớn của người Bắc Âu.
(Nguồn tham khảo:
Medieval Archaeology – an Encyclopedia. Routledge.
The Viking World. Routledge.
