Cái gì khiến cho một người bị xã hội định nghĩa là “tốt” hay “xấu”?

Source: https://qr.ae/pNyfKp

{—————————————}

Bản chất luận tâm lý (Psychological essentialism) là một xu hướng suy nghĩ rằng mọi thực thể sống đều mang trong mình một bản chất độc nhất: một tính chất bí ẩn nội tại làm nên giống loài của chính thực thể đó. Ví dụ hãy xem xét các con chó. Chó có rất nhiều hình dạng, màu lông và kích cỡ. Tuy nhiên, chúng ta thường nghĩ rằng chúng đều có một bản chất chó phổ biến chung chung, một sự chất chứa nào đó làm cho tất cả chúng đều là chó. Tương tự, chúng ta tưởng tượng rằng bản thân mình được ban cho một bản chất con người đặc biệt (“linh hồn” người, nếu bạn muốn hiểu theo cách này) và đó chính là thứ làm cho chúng ta là người.

Một chi tiết quan trọng trong cách suy nghĩ bản chất luận này đó là suy tư về bản chất của một thứ tách biệt với biểu hiện của nó. Đơn giản hơn, đó là suy nghĩ những sự vật có vẻ như là gì hơn cái thực sự chúng là gì. Nguyên lý này quan trọng để hiểu sự phi nhân hóa (dehumanization), bởi nó ám chỉ rằng ai đó có thể có vẻ ngoài như con người nhưng thiếu bản chất người. Vì vậy mà người ta nghĩ rằng họ không giống người.

Khoa học mà nói thì điều này khá vô lý. Chẳng có cái gì như là “bản chất chó” hay “bản chất người” cả. Hơn nữa, tư duy bản chất luận đã hằn sâu vào trong tâm lý con người, mạnh mẽ ảnh hưởng đến cách chúng ta định hình thế giới.

Một tâm lý phổ biến khác đằng sau sự phi nhân hóa đó chính là niềm tin rằng tự nhiên được trật tự hóa bằng phân cấp bậc. Trong những thế kỉ đầu tiên, đây được gọi là “Chuỗi Đại thực thể”. Thượng Đế, thực thể hoàn thiện nhất, được bầu chọn làm đỉnh trong tôn ti trật tự của vũ trụ, và vật chất trơ thì được cho là nằm dưới đáy, với mọi sinh vật sống thì nằm đâu đó ở giữa. Con người chúng ta (khá là khiêm tốn) khi tự đặt bản thân mình gần sát với thứ hạng đỉnh cao, và cho rằng mọi sinh vật khác thì ít người hơn.

Kể cả học thuyết Chuỗi Đại thực thể khá là xa lạ với hình ảnh khoa học của chúng ta về vũ trụ, nhưng nó vẫn đeo bám trí tưởng tượng của con người. Rất khó khăn với chúng ta khi không nhận thức thế giới bằng các định nghĩa phân cấp như “cao hơn”, “thấp hơn”, “người” hay “không giống người”.

Hai yếu tố này: bản chất luận và niềm tin về trật tự phân cấp cùng nhau liên kết khi người ta phi nhân hóa ai đó. Người bị phi nhân hóa được hình dung như một sinh vật gì đó giống người nhưng thiếu bản chất người. Đây là những sinh vật hạ đẳng ăn mặc như con người.

Bởi tâm lý phi nhân hóa này một người X nào đó thực hiện một hành động mà được cho là tốt nhưng một người Y cũng làm một hành động giống hệt nhưng được xem là thứ xấu xa. Vì vậy hành động không làm cho một người trở nên xấu hay tốt, mà một người bị coi là xấu hay tốt tùy thuộc vào cách diễn dịch hành động đó thông qua bản chất luận tâm lý.