Khởi nguồn của 1 Đế chế – Philip II và Macedonia

Chúng ta đều biết về xứ Macedon với Nhà chinh phục vĩ đại Alexander Đại đế với chiến tích bất bại trên khắp các chiến trường. Nhưng để có đc những chiến tích vĩ đại đó, phải nói đến con người đặt nền móng cho sự cường thịnh của Macedon, Philip II. Trong bài này tôi sẽ chỉ nói về cách Phillip II đã thay đổi quân đội xứ Macedon như thế nào.

Là một vương quốc nằm ở phía cực Bắc của bán đảo Hy Lạp, cách xa với trung tâm của văn minh cổ đại phương Tây hồi đó là Athens, Macedon là 1 vương quốc yếu và gần như ko thể đọ lại với những “Ông lớn” thời đó như Athens, Sparta, Thebes,…

Lực lượng quân đội của Macedon chỉ bao gồm những ng nông dân đc động viên để làm lính, trang bị sơ sài. Kể cả những đội quân Hoplite ở Macedonia cũng ko thể chống lại những thành bang khác khi họ có số lượng và chất lượng kém hơn hẳn. Gần như khái niệm về “Quân đội chuyên nghiệp” ko xuất hiện tại Macedonia trước thời của Philip II. Nên trong mọi cuộc xung đột với những đoàn quân Hoplite đc trang bị tận răng của Athens, Sparta, Thebes,… Macedonia đều thất bại. Nhưng Philip, mang trong mình khát vọng đưa Macedonia trở thành bá chủ của toàn bán đảo Hy Lạp, sẽ tìm mọi cách để thay đổi số phận quê hương mình.

Thời trẻ, Philip ko ở quê hương Macedonia mà ông phải phiêu bạt nhiều xứ ở Hy Lạp với tư cách là con tin. Ông đã từ Illyria cho đến khi ông dừng chân ở Thebes (368 – 365 TCN), ý tưởng về 1 cuộc cải cách sâu rộng về quân đội đc tiến hành.

Ở Thebes, nguồn cảm hứng của Philip về quân đội đến từ 2 vị tướng quân kiệt xuất của xứ Thebes. Epaminondas (418 – 362 TCN) và Pelopidas (420 – 364 TCN).

Epaminondas chính là ng thầy dạy Philip về nghệ thuật quân sự, là người tình đồng giới của Pelopidas (chỉ huy của Sacred Band). Nên những kiến thức và trải nghiệm từ 2 người thầy này có tác động rất lớn đến Philip sau này.

Tại sao lại là Epaminondas, ông chính là người đã đập tan danh hiệu “Bất khả chiến bại” của người Sparta bằng chiến thuật “Oblique Order”.

Ông dồn nhiều quân hơn sang cánh trái, xếp 1 đội hình dày hơn để tiêu diệt cánh phải (cánh phải là nơi của quân tinh nhuệ nhất) của quân Sparta, từ đó làm tan vỡ hoàn toàn đội hình địch. Hơn nữa đó là còn chưa kể đội quân Sacred Band do Pelopidas chỉ huy có nhiệm vụ vòng sang cánh trái của quân Thebes để đánh thọc sườn cánh phải của Sparta. Đội quân Sacred Band nổi tiếng với sự dũng mãnh và quyết tâm ko lùi bước, đã tiêu diệt hoàn toàn quân chủ lực của Sparta, đem lại chiến thắng cho Thebes trong 1 trận chiến mà họ có it quân hơn (6000 bộ binh đấu 1 vạn bộ binh Sparta)

Philip nhận ra rằng, điều mà quân đội Macedonia của ông ko có mà quân đội tất cả thành bang khác có là: SỰ CHUYÊN NGHIỆP (PROFESSIONALISM)

Để đưa 1 đội quân từ toàn những nông dân ko biết mùi vũ khí trở thành những người lính chuyên nghiệp yêu cầu 3 yếu tố cơ bản:

– Được huấn luyện liên tục (Practice)

– Được trải nghiệm, thực chiến liên tục (Experience)

– Được hành động liên tục (Action)

Đó chính là những thứ cơ bản và cốt lõi mà bất kì quân đội nào trên thế giới, từ cổ chí kim cần phải có. Và đó là sợi chỉ đỏ xuyên suốt trong chương trình cải cách quân đội của Philip.

Nhưng hơn nữa, 1 đội quân bình thường chưa đủ. Cần phải có 1 đội quân tinh nhuệ, tập hợp của những người giỏi nhất cho các nhiệm vụ khó khăn nhất, tinh thần chiến đầu cao nhất. Đó chính là NHÂN TỐ ĐỘT BIẾN,điều mà ông học được từ đội quân Sacred Bandcủa Thebes.

Sau Epaminondas, Philip còn chú ý đến 1 cải cách nữa ở quân đội Athens, đc thực hiện bởi Iphicrates (418 – 353 TCN).

Về cơ bản, Iphicrates cho rằng trang bị của 1 ng lính Hoplite quá nặng nề và cồng kềnh trong chiến đấu. Và khi phải chống lại những đội quân cơ động hơn thì gần như là vô phương cứu chữa (chạy bằng mắt). Nên Iphicrates đã đưa ra những thay đổi sau:

– Bộ giáp bằng đồng => Giáp từ Vải Lanh, nhẹ và chắc như áo giáp đồng (Linen Cuirass)

– Mũ đồng được thay bằng Phrygian/Thracian Helmet

– Iphicradits – Đôi giày đc Iphicrates phát minh, nhẹ, xỏ, tháo và buộc giày nhanh hơn

– Chiếc thương từ loại 2,7m lên thành 3,6m

– Khiên to => Pelta (loại khiên tròn, nhỏ và nhẹ hơn, khoác qua vai của ng lính)

Iphicrates cho rằng sự cơ động của ng lính là điều quan trọng trong việc chiếm đc lợi thế trong chiến đấu và dễ dàng hành quân hơn so với trang bị truyền thống.

Chiến thắng lớn nhất trong sự nghiệp của Iphicrates chính là ở trận chiến Lechaeum (391 TCN) khi đội quân của ông tiêu diệt 1 Tiểu đoàn (600 quân) Sparta. Sự cơ động của đội quân của ông hoàn toàn áp đảo quân đội Sparta nặng nề và chậm chạp.

Cho dù có it tư liệu nói về sự hiệu quả của các thay đổi trên, nhưng nó đã có ảnh hưởng lớn đến Philip và trong chương trình cải cách quân đội của ông sau này, những ý tưởng của ông xuất phát từ nguồn cảm hứng mang tên Iphicrates.

Năm 365 TCN, Philip trở về Macedonia sau thời gian phiêu bạt khắp Hy Lạp và mang trong mình một ý tưởng lớn về cải cách quân

Năm 359 TCN, anh trai của Philip, vua Perdiccas III tử trận trong trận chiến chống lại ng Illyria. Macedon rơi vào thế thù trong giặc ngoài khi cuộc chiến tranh giành ngôi vua nổ ra, cộng thêm các mối đe doạ liền kề. Sau khi lên ngôi vào năm 359 TCN và chấm dứt xung đột, Philip II bắt đầu chương trình cải cách của mình.

Philip tuyển lựa 4000 ng khoẻ mạnh và trang bị cho họ theo những gì ông đã học đc:

– Vũ khí biểu tượng chính là cây thương Sarissa dài 4 – 6m và phải cầm bằng 2 tay. Đem lại lợi thế lớn về khoảng cách khi 4 hàng đầu tiên của quân Macedonia có thể tấn công hàng đầu của địch ngay lập tức mà địch ko thể chống trả.

– Chiếc mũ chiến theo kiểu Phrygia/Thrace, giống như những gì mà Iphicrates đã làm ở Athens.

– Vì đã có cây Sarissa rất dài và vướng víu, nên những chiếc khiên Pelta nhỏ gọn hơn đc sử dụng, khoác vào tay trái của ng lính.

– Bộ áo giáp đc làm từ vải lanh (linen cuirass) giúp ng lính cơ động hơn.

– Tất nhiên thêm 1 cây kiếm Xiphos dành cho đánh tay đôi vì cơ bản Sarissa quá vướng víu cho 1 pha solo 1v1.

Đơn vị này chính là nền tảng và chủ lực của quân đội Macedonia. Họ được gọi là những Bộ Binh Chiến Hữu (Foot Companions)

Chúng ta đã có lính, bây giờ là ráp đội hình làm sao cho hiệu quả. Philip đã tạo ra một phiên bản của đội hình Phalanx mang đậm chất Macedonia. Thứ làm nên tên tuổi của đội quân này về sau:

Tất cả các “Dekas” đc sắp xếp sát nhau, với những ng lính thiện chiến nhất đc để ở hàng đầu và hàng cuối. Khi hành quân, tất cả quân lính dựng thẳng đứng cây khiên của mình. Nhưng khi chuẩn bị chiến đầu, 2 hàng cuối vẫn giữ thẳng cây thương, các hàng tiếp theo từ từ hạ thấp cây thương xuống, tạo nên 1 bức màn sắt để bảo vệ đồng đội khỏi tên bắn hoặc lao ném, 2, 3 hàng đầu mới bắt đầu hạ thương xuống để tấn công kẻ địch. Đội hình này ko chỉ gây khiếp sợ kẻ địch mà còn đặc biệt hiệu quả trong chiến đấu với độ dài khủng khiếp của cây thương Sarissa.

Để tạo nên độ linh hoạt cho đội hình và khắc phục điểm yếu của đội hình Phalanx là về địa hình, Philip huấn luyện quân đội của mình rất khắt khe với việc phải hành quân liên tục trên nhiều địa hình và yêu cầu thay đổi đội hình liên tục khi chiến đấu. Thay vì 16×8 thì có thể đổi là 32×4, 8×16, thậm chí có thể tách đôi Đội Hình khi cần thiết.

Như đã nói ở trên, giống như Thebes với Sacred Band, quân đội Macedonia cũng cần 1 đội quân tinh nhuệ để tạo sự đột biến trên chiến trường. Đội quân này đc gọi là “Pezhetairoi” (Bộ Binh Chiến Hữu).Đây là những người ưu tú nhất từ quân chủ lực, cho thấy sức mạnh và sự tinh nhuệ của mình, nên được giao nhiệm vụ bảo vệ hoàng gia và nhà vua. “Pezhetairoi” đc đặt ở cánh phải, vị trí danh dự cho đội quân tinh nhuệ nhất. Sau này dưới thời của Alexander Đại đế, quân chủ lực đc gọi là “Pezhetairoi”, còn lực lượng tinh nhuệ có 1 cái tên mới: “Hypaspists” (Vệ quân).

Phần 1 xin kết thúc ở đây, Phần 2 mình sẽ viết tiếp. Đây là bài đầu tiên của mình, mọi người có gì sửa chữa ạ. Tks.

Tất cả hình ảnh đc screenshot từ video của kênh YouTube “Kings and Generals”.