Tranh cãi ngành du lịch tội ác tại London

Các tour du lịch về Jack the Ripper tại London khiến người dân phản đối việc thương mại hóa cái chết của nạn nhân như một hình thức giải trí.

Du lịch tội ác bùng nổ giữa lòng London

Tối ngày 24/6, ba đoàn du lịch chen chúc nhau tại Quảng trường Mitre, nơi nạn nhân Catherine Eddowes từng bị sát hại dã man. Cảnh tượng đông đúc, thậm chí dẫn đến tranh chấp giữa các hướng dẫn viên, đã trở thành điều quen thuộc tại khu vực này. Charlotte Everitt, hướng dẫn viên của công ty Rebel Tours, cho biết: “Tôi từng chứng kiến hai người đánh nhau chỉ vì tranh chỗ dẫn tour.”

Jack the Ripper — tên sát nhân hàng loạt chưa từng bị bắt giữ, đã sát hại ít nhất năm phụ nữ tại khu vực Whitechapel vào năm 1888 — giờ đây trở thành một biểu tượng văn hóa đen tối của nước Anh. Du khách quốc tế thường đưa tour Ripper vào danh sách các điểm đến bên cạnh Cung điện Buckingham, Cầu Tháp hay tiệc trà chiều. Mỗi đêm, hàng trăm người lần theo dấu chân giả định của kẻ sát nhân khét tiếng.

Tuy nhiên, không ít cư dân địa phương cho rằng sự phổ biến của những tour này đã vượt quá giới hạn đạo đức. Năm 2015, việc mở cửa Bảo tàng Jack the Ripper đã vấp phải phản ứng dữ dội từ cộng đồng. Đến năm 2020, cơ quan bản đồ chính thức Ordnance Survey đã hủy bỏ tour “Guts and Garters in the Ripper’s East End” sau khi có phản ánh rằng tour không đáp ứng được các tiêu chuẩn biên tập về nội dung lịch sử. Cũng trong năm đó, một bức tranh tường mô tả Jack the Ripper đã bị xóa và thay bằng tên nạn nhân Catherine Eddowes như một hành động phản kháng.

Không chỉ ở London, du lịch khai thác các vụ án mạng còn phát triển ở nhiều nơi khác. Biệt thự của gia đình Menendez tại Beverly Hills — nơi xảy ra vụ án mạng năm 1989 — đã trở thành điểm thu hút sau một chương trình Netflix. Tại Guyana, nơi xảy ra vụ thảm sát Jonestown, các tour du lịch hiện cũng đang được tổ chức. Tại Milwaukee, du khách có thể tham gia tour “Cream City Cannibal” để tìm hiểu về tên sát nhân Jeffrey Dahmer.

Philip Stone, chuyên gia thuộc Viện Du lịch Tăm tối tại Đại học Central Lancashire (Anh), nhận định: “Người chết có thể truyền lại bài học từ lịch sử, nhưng cách chúng ta tưởng nhớ họ là vấn đề lớn. Đó thường là câu chuyện chính trị: ai được nhớ và tại sao.” Ông nhấn mạnh rằng Jack the Ripper được nhớ đến không chỉ vì tội ác, mà còn vì sự lãng mạn hóa từ truyền thông và văn hóa đại chúng.

Ranh giới mong manh giữa ghi nhớ lịch sử và thương mại hóa nỗi đau

Theo Philip Stone, sự hấp dẫn của Jack the Ripper bắt nguồn từ sự kết hợp giữa chiến lược tiếp thị hiệu quả và niềm say mê vốn có của công chúng với các câu chuyện tội ác. “Thời gian giúp chữa lành nhưng cũng khiến câu chuyện bị tái tạo. Khi khoảng cách thời gian càng xa, câu chuyện càng dễ bị đồng hóa vào văn hóa đại chúng,” ông nói.

Điều này khiến nhân vật Jack the Ripper dần chuyển từ một tên sát nhân có thật thành biểu tượng bán hư cấu. Ranh giới giữa sự thật lịch sử và sản phẩm giải trí ngày càng bị xóa nhòa.

Các tour hiện nay không chỉ phổ biến mà còn ăn sâu vào cảnh quan địa phương. Một tiệm cắt tóc mang tên Jack the Clipper. Một cửa hàng bán đồ ăn nhanh đặt tên là Jack the Chipper. Cửa hàng thời trang AllSaints gọi chi nhánh chính tại khu vực là Jack’s Place. Một xe bán khoai nướng thậm chí từng có tên Jacket the Ripper.

Charlotte Everitt cho rằng: “Vấn đề không nằm ở việc kể lại vụ án, mà là cách người ta kể lại.” Rebel Tours đã ra mắt một tour thay thế từ năm 2022 mang tên “Jack the Ripper: Còn những người phụ nữ thì sao?”, với mục tiêu đưa các nạn nhân trở lại trung tâm câu chuyện. Dù nhận được nhiều lời khen ngợi, tour vẫn không thu hút được nhiều người như các tour truyền thống.

Everitt bày tỏ lo ngại về việc sử dụng hình ảnh ghê rợn và thông tin sai lệch, đặc biệt là việc gán cho tất cả nạn nhân là gái mại dâm, bất chấp bằng chứng ngược lại. “Một số hướng dẫn viên cho khách xem ảnh xác của Mary Jane Kelly. Nếu bạn không dám chiếu ảnh nạn nhân hiện đại, tại sao lại chiếu ảnh của cô ấy? Cô ấy cũng là một con người.”

Tác giả địa phương The Gentle Author, người đã viết hơn 5.000 bài về lịch sử East End nhưng không đề cập đến các vụ án mạng, nói: “Người dân ở đây rất phẫn nộ. Mỗi tối, hàng trăm người dạo quanh khu phố. Có người còn chuyển nhà vì không chịu nổi cảnh một người đàn ông đứng trước cửa sổ kể về cách nạn nhân bị rạch từ môi đến bụng.”

Từ năm 2021, The Gentle Author tổ chức các tour tập trung vào lịch sử lao động, nhập cư và sự thay đổi cộng đồng. Dù vậy, họ thừa nhận mình khó cạnh tranh với tour Ripper vốn đã chiếm lĩnh thị trường.

Jessica O’Neil, người từng là hướng dẫn viên tour Ripper và sáng lập The Museum Guide, cho biết cô đã rút lui sau khi bị một phụ nữ hành nghề mại dâm chất vấn ngay giữa tour: “Tại sao cô không quan tâm đến chúng tôi?” Sau đó, cô quay lại tìm người phụ nữ ấy để xin lỗi nhưng không gặp lại. “Tôi từng nghĩ mình khác, nhưng tôi không khác. Tôi cố đưa lòng trắc ẩn vào tour, nhưng đó vẫn là một hành trình rùng rợn, và phụ nữ thường trở thành trò cười.”

Năm 2015, Bảo tàng Jack the Ripper mở cửa với lời hứa kể lại lịch sử phụ nữ tại East End, nhưng thực chất là không gian tôn vinh kẻ sát nhân. Catherine Owen, Chủ tịch Bảo tàng Phụ nữ East End, khẳng định: “Chúng tôi kỳ vọng có một bảo tàng tôn vinh phụ nữ, nhưng những gì mở ra lại là nơi tái hiện tội ác với vài dòng thuyết minh mơ hồ.”

Dù người sáng lập Mark Palmer-Edgecumbe khẳng định họ “không ca ngợi tội ác mà chỉ thực hiện phân tích pháp y trong bối cảnh lịch sử,” bảo tàng vẫn hoạt động dưới tên Jack the Ripper Museum, với cửa hàng quà tặng bán gấu bông mặc áo Ripper và áo thun in hình sát nhân. Bảo tàng từ chối trả lời CNN, chỉ viện dẫn các đánh giá tích cực trên TripAdvisor.

Đọc thêm