Cấm bản – Tín ngưỡng độc đáo của đồng bào Lự
Cách trung tâm xã Nậm Tăm 5km, bản Pậu hiện lên như một bức tranh yên bình với những ngôi nhà sàn xinh xắn ẩn mình dưới các bóng cây cổ thụ. Đây là nơi cộng đồng người Lự sinh sống và giữ gìn những phong tục truyền thống gắn liền với rừng núi, sông suối… là văn hóa truyền thống, niềm tin tâm linh thiêng liêng.
Thầy cúng dẫn người dân trong bản tìm nơi làm lễ “Cấm bản”. Ảnh: Tuấn Hùng
Trong guồng quay của cuộc sống hiện đại, lễ hội cấm bản vẫn được người dân bản Pậu tổ chức trang trọng, như một lời khấn nguyện đến các vị thần bảo hộ, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Lễ hội cấm bản còn chứa đựng những giá trị cộng đồng và tín ngưỡng độc đáo, dịp để bà con thêm gắn kết, hòa mình vào những trò chơi dân gian truyền thống, lưu giữ nét đẹp văn hóa của dân tộc Lự. Lễ cấm bản của người Lự không chỉ là tín ngưỡng mà còn là chất keo gắn kết cộng đồng, tạo không khí vui tươi, phấn khởi sau những ngày lao động vất vả.
Trước ngày lễ, bản Pậu họp dân để bầu chọn thầy cúng, là những người có uy tín và am hiểu nghi thức làm chủ lễ. Các chị em phụ nữ lo việc nấu nướng, chuẩn bị xôi với những sắc màu rực rỡ từ lá cây tự nhiên như lá khẩu đơn hay củ nghệ. Thanh niên trong bản thì đảm nhận việc dọn dẹp khu vực lễ cúng, làm đạo cụ cho các trò chơi dân gian…
Thầy cúng và những người cao tuổi trong bản Pậu sắp lễ cúng thần rừng, thần núi. Ảnh: Tuấn Hùng
Ngày lễ chính bắt đầu bằng việc mọi người trong bản cùng nhau tiến về khu vực rừng cấm của bản, nơi linh thiêng được chọn làm địa điểm cúng tế. Tại đây, các thầy cúng thực hiện nghi lễ dâng lễ vật và khấn xin thần linh bảo hộ. Lễ vật gồm lợn đen, gà, xôi cùng giấy tiền các màu, mỗi màu mang ý nghĩa riêng như màu xanh tượng trưng cho thiên nhiên, màu vàng cho mùa màng bội thu. Nghi thức gieo quẻ là một phần quan trọng của lễ, được thực hiện để xin ý kiến thần linh về lễ vật và cầu chúc cho vụ mùa tới. Nếu quẻ không thuận, nghi lễ sẽ được thực hiện lại đến khi các vị thần đồng ý.
Nghi thức gieo quẻ là một phần quan trọng trong phần lễ. Ảnh: Tuấn Hùng
Gắn kết con người với thiên nhiên
Sau phần lễ trang nghiêm, không khí phần hội trở nên vui tươi với nhiều trò chơi dân gian như: đi cà kheo, kéo co, tung còn… Những trò chơi này không chỉ mang tính giải trí mà còn thể hiện sự khéo léo, sức mạnh và tinh thần đồng đội. Đặc biệt, trò tung còn được cả nam và nữ cùng tham gia mang ý nghĩa giao duyên, cầu may mắn. Đây cũng là cơ hội để các đôi trai gái bày tỏ tình cảm, kết duyên qua những quả còn tung lên đầy duyên dáng.
Lễ hội khép lại với nghi thức cắm Ta leo. Đây biểu tượng kiêng kỵ tại lối ra vào bản và từng gia đình; là lời nhắc nhở mọi người về việc giữ gìn bản sắc và tôn trọng rừng thiêng. Lễ hội không chỉ giúp họ duy trì niềm tin tâm linh mà còn kết nối cộng đồng, bồi đắp tinh thần đoàn kết, và truyền tải nhiều giá trị văn hóa đến thế hệ sau.
Chia sẻ với Dân Việt, ông Lò Văn Muôn, người uy tín ở bản Pậu, xã Nậm Tăm cho biết: “Lễ cấm bản hay căm mường với người dân chúng tôi không chỉ là một ngày lễ quan trọng mà còn là nét văn hóa đặc sắc, mang ý nghĩa tâm linh thiêng liêng. Từ bao đời nay, lễ cấm bản đã được cha ông chúng tôi gìn giữ như lời tri ân gửi đến các vị thần linh cai quản rừng núi, sông suối… Đây là dịp để người dân có thêm thời gian nghỉ ngơi, kết nối với thiên nhiên, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống bình an”.
Ta leo là biểu tượng báo hiệu cấm bản được đan bằng tre. Sau khi kết thúc lễ hội, Ta leo được cắm là bắt đầu thời gian cấm bản có hiệu lực. Ảnh: Tuấn Hùng
Lễ hội cấm bản (căm mường) của người Lự ở bản Pậu (xã Nậm Tăm, huyện Sìn Hồ, Lai Châu) không chỉ là nghi thức tín ngưỡng mà còn là nét đẹp văn hóa giàu giá trị nhân văn. Giữa nhịp sống hiện đại, việc gìn giữ và tổ chức lễ hội đều đặn đã thể hiện ý chí mạnh mẽ của người dân trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc.