Năm 1927, ông Nguyễn Thái Học thành lập tổ chức Việt Nam Quốc dân Đảng với chủ trương dùng b.ạ.o l.ự.c để giành quyền độc lập dân tộc. Ông được bầu làm Chủ tịch Đảng, còn cô Nguyễn Thị Giang được cử giữ chức Tổng thư ký. Hợp lòng nhau, vào một buổi chiều từ Phú Thọ về xuôi, hai người ghé vào Đền Hùng để cùng thề hẹn. Theo nhà văn Nhượng Tống, thì trong buổi ấy, cô Giang đã xin Nguyễn Thái Học một khẩu s.ú.n.g lục và hứa rằng:”Nếu Học chẳng may ch.ế.t vì nước, thì Giang cũng xin lấy kh.í gi.ới này mà ch.ế.t theo chồng!”.
Cuộc khởi nghĩa Yên Bái năm 1930 thất bại, ông Nguyễn Thái Học cùng một số thành viên khác bị b.ắt, sau đó đưa về giam tại Nhà t.ù Hỏa Lò, chờ ngày hành quyết. Cô Giang nghĩ đến kế hoạch táo bạo là t.ấ.n c.ô.n.g Nhà t.ù Hỏa Lò để giải thoát cho Nguyễn Thái Học và các đồng sự. Kế hoạch chưa kịp thực hiện thì ngày 16/6/1930, nhà cầm quyền Pháp đã chuyển Nguyễn Thái Học và 12 chiến sĩ Việt Nam Quốc dân đảng cùng chiếc máy c.h.é.m từ Hỏa Lò lên Yên Bái để t.h.i h.à.n.h á.n vào ngày hôm sau.
Biết tin, Cô Giang vội đón tàu hỏa lên Yên Bái. Cô đến ph.á.p trư.ờ.n.g, chứng kiến sự hy sinh anh dũng của người chồng sắp cưới và các đồng sự. Kết thúc buổi thi hành án, cô lặng lẽ trở về phòng trọ viết hai bức thư tu.y.ệ.t m.ệ.n.h, một gửi cho cha mẹ ông Nguyễn Thái Học, lá thứ hai cô gửi cho người chồng nơi chín suối. Viết xong thư, cô Giang ra chợ mua mấy vuông vải trắng để t.a.n.g chồng, rồi đáp tàu hỏa về Vĩnh Yên, quê Nguyễn Thái Học. Ngay buổi chiều tối hôm ấy, cô dùng khẩu s.ú.n.g lục Nguyễn Thái Học tặng để đi theo chồng như lời thề hẹn…
(Cre: Di tích Nhà tù Hỏa Lò – Hoa Lo Prison Relic)
