Chúng ta đều biết rằng Dương Lịch ngày nay, hay lịch Gregorian và phiên bản “tiền nhiệm” gốc La Mã của nó – Lịch Julian, thì đều lấy tháng đầu tiên của năm mới là Tháng 1 (January). Có phải là người bảo trợ cho lịch Julian, Julius Caesar thích vậy?
Trước hết phải khẳng định rằng Tháng 1 (Januarius) và Tháng 2 (Februarius), vốn không có trong lịch truyền thống của người La Mã. Theo truyền thuyết, Lịch La Mã được Romulus (người sáng lập thành Rome) thiết kế ra vốn chỉ có 10 tháng. Và cũng theo truyền thuyết, người kế vị Romulus là Numa Pompilius đã chia lại lịch thành 12 tháng và bổ sung thêm 2 tháng mới này. [1]
Mặc dù truyền thuyết trên chứng minh sự “ưu việt” và “văn minh” của tổ tiên người La Mã, nhưng từ những dữ kiện lịch sử, người ta phỏng đoán rằng có thể Hội Đồng Lập Pháp 10 Thành Viên (Decemviri), đã cải tiến lịch La Mã thành 12 tháng vào năm 450 BC như một phần của Bộ Luật 12 Bảng La Mã. [2]
Chính bản thân người La Mã cũng không biết chính xác tại sao năm mới lại bắt đầu vào Tháng 1, dù đây là một truyền thống lâu đời. Dựa vào tên của các tháng, bắt đầu từ tháng 7 (Julius – tên gốc là Quintilis – Tháng Thứ Năm), tháng 8 (Augustus – Tên gốc là Sextilis – Tháng Thứ 6), September (Tháng Thứ 7), October (Tháng Thứ Tám, November (Tháng Thứ 9), December (Tháng Thứ 10), thì người La Mã có thể mường tượng được rằng tổ tiên của họ hẳn đã phải bắt đầu năm mới vào Tháng 3 ngày nay (Martius – vốn lấy tên từ thần chiến tranh La Mã – Mars), tháng này cũng là thời điểm bắt đầu mùa xuân trong tự nhiên, nên việc bắt đầu năm mới xem ra cũng hợp lý. [3]
Chính người La Mã cũng đã cảm thấy kỳ lạ với việc tại sao thời điểm năm mới lại bắt đầu vào giữa mùa đông. Ovid, một nhà thơ sống vào thời Hoàng Đế Augustus, trong tác phẩm Fasti của mình, cũng đã phải hỏi thần Janus (vị thần được đặt tên cho tháng 1): “Xin thần hãy giải đáp, tại sao năm mới lại bắt đầu vào giữa mùa đông, chẳng phải hãy bắt đầu (nó) vào mùa xuân thì hay hơn sao?” [4]
Tuy nhiên có một vài giả thuyết về việc tại sao Tháng 1 lại là tháng bắt đầu năm mới. Trong đó nổi tiếng nhất là thuyết “Bắt đầu năm mới của Quan Chấp Chính”.
Theo thuyết này thì năm mới của dân gian, dân thường La Mã bắt đầu từ tháng 1, trong khi đó năm mới công vụ – thời điểm một Chấp Chính Quan/Tổng Tài (Consul) nhậm chức và tiến hành nhiệm vụ của họ lại bắt đầu vào thời điểm khác với dân gian. Chấp Chính Quan là chức vụ có quyền lực lớn nhất thời Cộng Hòa La Mã, do Viện Nguyên Lão bầu 2 người để cân bằng lẫn nhau với nhiệm kỳ chỉ 1 năm. Do vậy, có lẽ người ta đã cố gắng chuyển đổi năm mới của Chấp Chính Quan sao cho trùng với năm mới của dân gian.
Từ năm 222 TCN đến năm 154 TCN, nhiệm kỳ Chấp Chính Quan bắt đầu đều đặn từ ngày 15 Tháng 3 hằng năm. Tuy nhiên vào năm 153 TCN, tại tỉnh Hispania (Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha ngày nay), một bộ tộc người Celtiberian tại thành thị Segeda đứng lên chống lại người La Mã, và sử La Mã gọi đây là Cuộc Chiến Celtiberian Lần Hai. Theo sử gia Livy, chính vì sự kiện này và chính tại thời điểm này, thời điểm nhậm chức của Chấp Chính Quan chuyển từ Rằm Tháng 3 sang ngày Mùng 1 Tháng 1 [5]. Và truyền thống này tiếp diễn cho đến khi Caesar lên nắm quyền.
Có người giải thích rằng đây là một hành vi nhất thời để phản ứng với mối nguy lúc đó, tuy nhiên có sử gia cho rằng: Kể từ khi mở rộng ra bên ngoài bán đảo Ý, người La Mã đã phải rất vất vả để quản lý nước Cộng Hòa của mình, và hệ thống Chấp Chính Quan cũ đã không còn phù hợp. Khi có một Quan Chấp Chính phải đi chinh chiến liên miên hằng năm ở các tỉnh xa La Mã, ông ta tốt nhất là nên nhậm chức và ra đi ngay từ Tháng 1, để khi đến nơi là thời điểm mùa xuân bắt đầu thì sẽ ấm áp và thích hợp hơn cho việc thực hiện các chiến dịch quân sự. [6]
Ngoài ra cũng có thuyết cho rằng năm mới bắt đầu từ Tháng 1 do vị thần được đặt tên cho tháng này, Janus, là vị thần của sự Hỗn Mang (Chaos), khởi đầu, kết thúc, và cũng là vị thần của sự chuyển giao.
Tuy nhiên, dù có sử dụng thuyết gì đi chăng nữa, có lẽ cũng khó có thể biết được nguyên nhân chính xác tại sao Tháng 1 lại được lựa chọn làm thời điểm bắt đầu năm mới. Việc giải thích nguồn gốc một truyền thống, tục lễ chưa bao giờ có thể thực hiện được một cách rõ ràng và dễ dàng!
————————————————–
Source
[1] Livy, History of Rome, I.19
[2], Agnes Kirsopp Michels, The Calendar of the Roman Republic – tác giả chưa đọc cuốn sách này mà có được thông tin qua đọc review bởi:
Ogilvie, R. M. Review of The Roman Calendar, by Agnes Kirsopp Michels. The Classical Review 19, no. 3 (1969): 330–32.
[4] Ovid, Fasti, 1.145.
[5], Livy, Periochae, 47.13 và 47.14
[3], [6] Denis, Feeney, Caesar’s Calendar: Ancient Time and the Beginnings of History, University of California Press, 2007.
