Ảnh: Võ Huỳnh Phú
Năm 1073, năm đầu tiên Lý Nhân Tông hoàng đế trị vì, đích mẫu Dương thái hậu bị sinh mẫu Lê thái phi bức chết ở Thượng Dương cung cùng hơn bảy mươi cung nữ. Do đó, khiến cho vị Thái Sư đầu triều bị biếm ra Nghệ An.
Về số lượng hoàng hậu của Lý Thánh Tông, sách Đại Việt sử lược thời Trần ghi ông lập 8 bà. Tuy nhiên, Đại Việt sử ký toàn thư thời Lê, Đại Việt sử ký tiền biên thời Tây Sơn & Khâm định Việt sử thông giám cương mục thời Nguyễn đều không chép việc ông lập hoàng hậu. Ba bộ quốc sử chỉ chép sự kiện bức tử Dương thái hậu & có sự chênh lệch về số lượng cung nữ bị tuẫn táng so với Đại Việt sử lược.
Theo thông lệ, khi một hoàng đế nhỏ tuổi lên ngôi, hoàng thái hậu sẽ thùy liêm thính chính. Trường hợp hoàng đế là con của phi tần, đích mẫu sẽ là người buông rèm. Tuy nhiên, các triều Đinh – Tiền Lê – Lý có tục đa hậu, không xác định được ai là đích hậu, trừ nguyên phối của Lý Thái Tổ là Lập Giáo hoàng hậu Lê thị (thời Lý Thái Tổ có 2 bà Lập Giáo). Toàn thư thì xác định rõ Thượng Dương cung thái hậu là “đích mẫu” để “thùy liêm thính chính”. Còn mẹ ruột Ỷ Lan được tôn là hoàng thái phi. Do Dương thái hậu ở Thượng Dương cung nên mới gọi là Thượng Dương thái hậu, không phải tôn hiệu của bà. Đây là tên một hành cung thời Đường, nằm ở Đông đô Lạc Dương là nơi ở cuối cùng của Võ Tắc Thiên sau khi nhượng vị. Nhà Lý vốn hay dùng tên cung điện của các triều Hán – Đường để đặt tên cung và Thượng Dương cung là một trong số đó.
Vụ án được các bộ sử chép ngắn gọn như sau:
– Đại Việt sử lược: “Thái hậu Linh Nhân có tính hay ghen ghét, thấy bà đích mẫu được tham dự việc triều chính mới bảo vua rằng: “Mẹ già khó nhọc nuôi con để có ngày nay, đến lúc phú quý thì người khác hưởng, ăn ở như thế thì đặt con mẹ già này vào chổ nào?” Nhà vua tuy nhỏ bé nhưng cũng có hiểu biết chút ít rằng, mình không phải là con của Thái hậu Thượng Dương, bèn đem Thái hậu Thượng Dương và 72 người thị nữ ở cung Thượng Dương rồi bức bách bắt đem chôn sống theo vua Thánh Tông”.
– Đại Việt sử ký toàn thư: “Linh Nhân có tính ghen, cho mình là mẹ đẻ mà không được dự chính sự, mới kêu với vua rằng: “Mẹ già khó nhọc mới có ngày nay, mà bây giờ phú qúy người khác được hưởng thế thì sẽ để mẹ già vào đâu?”. Vua bèn sai đem giam Dương thái hậu và 76 người thị nữ vào cung Thượng Dương, rồi bức phải chết chôn theo lăng Thánh Tông”.
– Đại Việt sử ký tiền biên: “Giam hoàng hậu Dương thị, tôn hoàng thái phi làm Linh Nhân thái hậu. Linh Nhân có tính ghen, cho mình là mẹ đẻ mà không được dự chính sự, mới kêu với vua rằng: “Mẹ già khó nhọc mới có ngày nay, mà bây giờ phú qúy người khác được hưởng thế thì sẽ để mẹ già vào đâu?. Vua tuổi nhỏ chưa phân biệt được phải trái, bèn giam hoàng thái hậu và thị nữ 76 người vào cung Thượng Dương, rồi bức phải chôn theo lăng Thánh Tông”.
– Khâm định Việt sử thông giám cương mục: “Thái phi thấy một mình Dương thái hậu được tham dự chính sự, đem lòng bất bình, nói với vua rằng: “Mẹ đây khó nhọc mới có ngày nay, bây giờ để cho người khác ngồi hưởng phú quý, thì đặt mẹ ở địa vị nào?”. Nhà vua còn nhỏ tuổi, không biết phân biệt thế nào là phải, bèn giam cầm Dương thị ở cung Thượng Dương, bắt ép phải chết để chôn theo ở lăng vua Thánh Tông, rồi tôn Thái phi làm hoàng thái hậu”.
Như vậy, chỉ có Đại Việt sử lược (hay Việt sử lược) ghi nhận số cung nhân bị tuẫn táng là 72 người. Chính sử thời Nguyễn không nêu rõ số lượng cung nhân.
Về lời phê của các sử gia, Nho lâm trọng đích thứ nên đều cho rằng Linh Nhân trái đạo. Có trường hợp đích mẫu thính chính thì số phận của sinh mẫu không mấy tốt đẹp. Thời Tống Nhân Tông, đích mẫu Chương Hiến hoàng hậu Lưu thị thùy liêm thính chính, sinh mẫu Chương Ý hoàng hậu Lý thị chỉ phong Thuận Dung, trông coi lăng của tiên đế. Đến sắp mất, Lý thị mới được phong Thần Phi. Bà bị táng qua loa, đưa quan tài ra khỏi cung rất nhanh. Sau đó, Thừa Tướng can ngăn Lưu thị nên Lý thị mới được an táng theo lễ hoàng hậu.
Nguồn:
– Đại Việt Sử Lược, Khuyết Danh, Nguyễn Gia Tường dịch, NxbTổng Hợp TpHCM (1993), 2001
– Đại Việt sử ký toàn thư, Cao Huy Giu dịch, Đào Duy Anh hiệu đính & chú giải, NXB Thời Đại, 2013
– Đại Việt Sử ký Tiền biên, Ngô Thì Sĩ, Viện nghiên cứu Hán Nôm, NXB Hồng Đức, 2011
– Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục, Quốc Sử Quán Triều Nguyễn soạn thảo
