Theo con nước từ tháng 7- 10 âm lịch, về các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long nghe đâu đâu cũng nhắc đến các sản vật mùa nước như: bông điên điển, cá linh, cá chạch, cá lóc đồng,.. nhưng ít ai biết con 𝗰á 𝗵𝗲𝗼 𝘅𝗮𝗻𝗵 cũng là thứ đặc sản hiếm có, phải người sành ăn mới biết đến. Nghe tên cá heo, chắc ai cũng đang hào hứng và tò mò muốn chiêm ngưỡng những con cá heo dài cả mét thì đến khi “giáp mặt” chúng, bạn sẽ ngay lập tức hụt hẫng bởi cá heo chỉ lớn bằng… ba ngón tay.
Sở dĩ gọi là cá heo vì khi bắt lên khỏi mặt nước, cá kêu “éc éc” như tiếng heo (lợn) kêu. Chúng thường sống ở cái dòng chảy mạnh, xuất hiện nhiều ở khu vực thượng lưu sông Hậu và sông Tiền . Vào mùa nước nổi, chúng theo nguồn nước tỏa ra sông cái và các nhánh sông con. Càng về khu vực vùng hạ lưu: Cần Thơ, Sóc Trăng, Hậu Giang,… loài cá này càng ít dần. Cá heo có mình dẹp, chỉ lớn bằng ba ngón tay người lớn, to nhất dài độ chừng một tấc, da láng, màu xanh nhạt không vảy, đầu có 2 ngạnh nhọn. Đuôi, vây, kỳ cá heo có màu đỏ cam rất đẹp. Thịt cá heo béo, thơm ngon và hấp dẫn đến cả phần da, được nhiều người ưa chuộng nên đem lại giá trị kinh tế cao.
Cũng vì thế, hiện nay các món ăn làm từ loài cá này luôn được nhiều người ưa thích. Dưới bàn tay tài hoa của người nội trợ, cá heo làm ra rất nhiều món ăn ngon như: nướng muối ớt, kho tiêu, kho sả ớt, nấu canh chua,… Những món ăn này tuy mộc mạc giản dị, mỗi khi nhắc đến cũng khiến ai cũng không khỏi thèm thuồng, nhất là món cá heo kho tộ ăn với cơm cháy hoặc cơm nóng thì thật là “ngon bá cháy bù chét”.
Để làm được món cá heo kho tộ ngon đậm đà đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm khi chế biến. Phải sử dụng cá tươi còn nhảy soi sói, cắt đầu, cắt đuôi, vây, làm sạch ruột, người sành ăn thì để nguyên con… rồi rửa cá bằng một ít giấm chua , hoặc bằng chanh tươi để cá sạch nhớt và hết mùi tanh. Kế đến, để cá ráo nước, ướp cá với các gia vị: nước dừa, nước mắm, tiêu, ớt, nước màu,… khoảng 5-10 phút để gia vị thấm đều vào thịt cá và cũng để cá săn lại, khi kho không bị nát. Sau cùng cho nồi cá lên bếp kho ở lửa liu riu đến khi nước trong nồi sền sệt lại, thêm hành lá và ít tiêu xay. Lúc ấy mùi thơm sẽ tỏa ra ngào ngạt, nước cá sóng sánh, thoang thoảng mùi thơm của hành , cay nồng dìu dịu của tiêu là có thể tắt bếp và thưởng thức.
Thịt cá heo kho mềm nhưng không bở, béo nhưng không nhẩy mỡ. Khi chín cá sẽ bốc mùi thơm phức. Chính vị ngọt bùi của cá hòa cùng với gia vị sẽ làm nồi cá thơm ngon tuyệt đỉnh. Khi ăn, gắp đến miếng cuối cùng vẫn còn thấy ngon. Món này nếu ăn với cơm nóng và ít rau sống lại càng ngon tuyệt. Ai đã thưởng thức một lần khó quên được dư vị mộc mạc, chân quê, không hề pha trộn và màu mè kiểu cọ.
