Answer: Louis Vaught, cử nhân kết cấu công trình, Viện Công nghệ Rose-Hulman (2015)
Đây là thời khắc của một kĩ sư kết cấu công trình đây. Vì nhiều người trả lời câu hỏi này sẽ chết vì bệnh tật trước khi kế hoạch của họ đi tới đâu. Theo tiêu chuẩn hiện đại thì bệnh tật sẽ xảy ra rất nhiều trong quá khứ.
Nếu không muốn trúng dịch hạch thì bạn phải có nước sạch. May thay, đó là thứ duy nhất và quan trọng nhất bạn có thể phát minh cho một xã hội thế kỉ 17.
Tôi sẽ cần chế ra “bộ lọc cát chậm”[1]. Thiết kế cực kì đơn giản và hiệu quả – khó khăn chỉ ở công đoạn vận hành nó. Hình 1 dưới đây là lược đồ của một bộ lọc cát chậm tốt. Bạn sẽ thấy, nó không phức tạp chút nào cả.
Nếu bạn tò mò chúng hoạt động ra sao, tôi đề nghị bạn tự nghiên cứu thêm. Tôi có thể tóm gọn nó ở đây nhưng nếu bạn vẫn còn theo tôi đến đây, thì có một số lỗ hổng với thiết kế này.
Hệ thống ống nước có vẻ như là một đòi hỏi hơi cao với công nghệ những năm 1600, nhưng nó thực ra cũng không cần đến. Những phiên bản công nghệ thấp khác của bộ lọc này đang được phát triển cho các quốc gia có của cải hạn chế. Đây là một ví dụ từ Tổ chức Y tế Thế giới (Hình 2).
Học thuyết vi trùng vẫn chưa được biết đến vào những năm 1600, nên mọi người sẽ chẳng hình dung nổi lợi ích mà họ có được khi đi lọc nước đâu, nhưng kể cả vậy thì việc cho nước bẩn ở phía trên rồi có nước trong ở phía dưới chảy ra cũng sẽ như phép màu với dân cư thời đại này vậy.
Và mất rất nhiều thời gian để viết lại lịch sử. Bệnh kiết lị cực kì phổ biến thời điểm đó, và nó được loại bỏ sau này chỉ nhờ vào việc lọc nước, chưa kể đến việc tiệt trùng và chữa bệnh. Xem biểu đồ ở hình 3 này, về tỉ lệ bệnh ở Mỹ sau khi có sự can thiệp của việc lọc nước.
Chỉ cần dưới 10 năm để ngăn chặn tử vong do ốm đau xuống một nửa, ít nhất là, giảm thiểu tỉ lệ trẻ em chết vì bệnh tật. Một khi bạn đã chứng minh và hiện thực được việc giảm thiểu bệnh tật, thì bạn có thể dễ dàng dạy cho mọi người học thuyết vi trùng.
Hơn nữa, có hàng tá thứ khác mà tôi có thể “phát minh” với tư cách là một kĩ sư kết cấu công trinh và có thể làm người khác trầm trồ. Đơn cử như là kết cấu vì kèo (truss structures), chưa được phát minh một cách nghiêm túc cho đến tận những năm 1800, nhưng rất dễ dựng nên chỉ bằng dây chằng buộc dán lại với nhau kèm gỗ. Đây là một ví dụ điển hình về kết cấu vì kèo thô sơ (Hình 4).
Vì kèo nhìn chẳng đặc biệt mấy, nhưng chúng sẽ khiến bạn xây những cây cầu dài hơn và cứng hơn (khiến cho việc di chuyển nhanh hơn). Với suy tính kĩ lưỡng và một vài kiến thức về xây dựng hệ thống, sẽ khá dễ để xây nên cái kết cấu được tính toán cực kì cao độ như thế này mà người thời đó sẽ không thèm nghiêm túc cân nhắc cho đến một trăm năm sau. Không phải tôi đoán mò về chuyện này đâu, nhưng phát triển các kết cấu xây dựng thô sơ vẫn là một vấn đề hiện đại ở các quốc gia đang phát triển.
Bạn có thể “sáng chế” ra ngành xây dựng nếu như bạn muốn luôn đấy. Dù lịch sử cho thấy có nhiều “kĩ sư xây dựng” gạo cội trong những năm 1600, tiêu chuẩn hóa thời đó rất là tách biệt, và không có nhiều cơ chế mạnh mẽ về ngành xây dựng kể cả vào Cách mạng Công nghiệp. Như Binh pháp Tôn Tử, nếu có một quyển sách miêu tả các nguyên lý cơ bản của thiết kế xây dựng, nó sẽ vô cùng dày và cực kì hữu ích dù cho thiếu vắng các thông tin chi tiết về kĩ thuật.
Khái niệm “Phân tích rủi ro”, chỉ được thiết lập vào những năm 1980 có thể được phát kiến sớm hơn hàng thế kỉ nếu như ta khuyến khích mọi người ước tính định lượng những kết quả mong đợi. Nếu bạn không phải dân chuyên, thì sẽ khó để thấy việc này có ích lợi gì, nhưng có nhiều thảm họa và tôi có thể nêu ra ngay, nếu chúng ta có phân tích rủi ro đàng hoàng thì ta sẽ phòng tránh được các loại tai họa đấy. Thực tế, một phần lý do cho biến đổi khí hậu gây phiền hà hiện tại là do chúng ta không có những công cụ để đánh giá đến nơi đến chốn về những nguy cơ tiềm tàng từ những gì chúng ta làm.
Rồi, vấn đề tiếp theo đó là dựng nên toàn bộ những cái trên mà không vấp phải mâu thuẫn với những người có quyền tước, vì kết cấu hạ tầng chỉ mạnh mẽ trong quyền hạn của nó. Cứ xu nịnh một tên thống trị có vẻ như khá tệ, vì vào những năm 1600 là một thời đại của hỗn loạn chính trị, và tăng tốc thay đổi xã hội sẽ còn làm chuyện này tệ hơn.
Nhưng bạn cũng không thể phớt lờ chúng, vì xây dựng những kết cấu hạ tầng mà không trực tiếp thay thế hoàn toàn cái gì đấy sẽ là một phương án an toàn để tránh bị “quốc hữu hóa” hay đụng độ lợi ích với chính quyền.
Facebook là một ví dụ đấy.