Bản hướng dẫn siêu chi tiết về cách đọc sách bởi Mortimer Adler
[Bài dài]
.
Cách chúng ta học đọc
Tôi tin chắc bạn đã biết cách đọc một cuốn sách rồi nhỉ. Đây là điều được dạy từ cấp độ tiểu học.
Nhưng liệu bạn có biết cách đọc một cách hiệu quả?
Sẽ có sự khác biệt giữa việc đọc để hiểu và đọc để thu nhận thông tin.
Nếu giống như hầu hết mọi người, có lẽ bạn chưa từng dành thời gian suy nghĩ về việc bạn đang đọc theo cách như thế nào. Và cách bạn đọc sẽ tạo ra sự khác biệt lớn trong việc tích lũy kiến thức.
Rất nhiều người nhầm lẫn giữa việc biết đến một cái gì đó với sự hiểu biết. Việc nhớ và nhắc lại các thông tin, mặc dù có tác dụng tốt cho việc rèn luyện trí nhớ, nhưng nếu bạn không hiểu bối cảnh và bản chất thì chúng cũng chẳng giúp được gì mấy cho việc áp dụng vào đời thực.
Một gợi ý để bạn dễ phân biệt: Bất cứ điều gì mà ‘đọc cái hiểu luôn’ đều là đọc để lấy thông tin.
Ví dụ như đọc báo, bạn có thực sự học được điều gì mới không? Bạn có đọc với tâm thế coi như đang học hỏi kiến thức từ bậc tiền bối không? Nhiều khả năng là không. Điều đó có nghĩa là bạn đang đọc để lấy thông tin. Và thế thì, nhiều khả năng bạn sẽ nhại lại một ý kiến/quan điểm nào đó – vốn không phải của bạn – như một con vẹt, như thể bạn đã dày công tư duy ra nó.
Hầu hết mọi người đều đọc theo cách đó, và phần nhiều trong số họ không thực sự học bất cứ điều gì mới. Theo cách này sẽ không giúp bạn tạo ra một lợi thế, giúp bạn trở nên tốt hơn trong công việc, hoặc giúp bạn nhìn trước ra các vấn đề.
“Để tâm đến một cuốn sách, theo nghĩa đen, là hành động thể hiện sự bất đồng hoặc tán đồng của bạn với tác giả. Đó là sự tôn trọng lớn nhất mà bạn có thể dành cho họ.”
– Edgar Allan Poe
Để học một cái gì đó sâu sắc đòi hỏi ta phải bỏ ra rất nhiều tư duy. Việc này chẳng thoải mái đâu. Nếu nó không đắng, khả năng là bạn đang không thu nhận được gì cả. Bạn cần tìm những tác giả am hiểu hơn bạn về một chủ đề nào đó. Bằng cách san lấp lỗ hổng kiến thức giữa bạn và họ, bạn sẽ trở nên thông minh hơn.
Bốn cấp độ của việc đọc
Mortimer Adler đã viết hẳn một cuốn sách về việc đọc. Ông phân chia thành bốn cấp độ:
- Đọc sơ cấp
- Đọc dò xét
- Đọc phân tích
- Đọc đối chiếu
Cách bạn đọc sẽ tương xứng với lý do đọc
Đọc cuốn tiểu thuyết mới nhất của Danielle Steel sẽ khác với đọc tác phẩm của Plato. Nếu bạn đọc để giải trí hoặc lấy thông tin, bạn sẽ đọc theo cách khác (và cả tài liệu khác) so với việc đọc để tăng hiểu biết. Có rất nhiều người thành thạo trong việc đọc lấy thông tin và đọc giải trí, nhưng chỉ có một số ít trong số đó cải thiện được khả năng đọc để thu nạp kiến thức.
Nếu muốn cải thiện kỹ năng đọc, trước hết chúng ta cần hiểu sự khác biệt về các cấp độ đọc. Chúng được coi là cấp độ bởi vì bạn chỉ có thể chuyển sang cấp độ cao khi đã có sự hiểu biết vững chắc về cấp độ trước – hay nói cách khác, các cấp độ này mang tính tích lũy.
1. Đọc sơ cấp
Đây là cấp độ đọc chúng ta được dạy từ thời tiểu học. Nếu bạn đang đọc đến đây, bạn biết nó là như thế nào rồi đấy.
2. Đọc dò xét
Mọi người hay bảo rằng đọc lướt và đọc mặt chữ không giúp ích cho việc hiểu. Tuy nhiên thực tế không phải lúc nào cũng vậy. Các công cụ dưới đây khi được sử dụng một cách hiệu quả có thể giúp ích cho quá trình hiểu. Đọc dò xét giúp chúng ta nhìn ra được tổng thể nội dung và ước lượng được giá trị của cuốn sách xem liệu nó có giúp ta có được một trải nghiệm đọc sâu hơn.
Cấp độ này chia làm hai kiểu:
a) Đọc lướt theo hệ thống – Xem xét nhanh cuốn sách bằng cách
- Đọc bìa và lời nói đầu (lời tựa), thông tin nhà xuất bản để cảm nhận về phạm vi nội dung của cuốn sách
- Đọc mục lục, để hình dung ra bố cục nội dung của cuốn sách. Tác phẩm sẽ đưa bạn đi đâu? Bằng cách như thế nào? Thật đáng kinh ngạc khi có nhiều người chỉ cứ thế đọc mà không hề ngó qua mục lục, dù đây là phần mà tác giả đã dành khoảng thời gian đáng kể để tạo nên (vì nó chính là xương sống của một cuốn sách). Với thể loại sách phi-hư cấu thì vai trò của mục lục càng quan trọng hơn nữa, nếu thiếu, sẽ chẳng có ai mua.
- Đọc lướt qua phần phụ chú (phụ lục, chú thích, tài liệu tham khảo, chỉ dẫn…). Việc này là để bạn có ý tưởng về phạm vi các chủ đề được đề cập đồng thời nó còn cho bạn biết về những người được kết nối đến cuốn sách và những biệt ngữ được sử dụng.
- Đọc mặt trong (*thường mặt trong của bìa trước sẽ là tóm tắt về tác giả và mặt trong của bìa sau sẽ là những câu review về cuốn sách)
Việc này sẽ giúp bạn có một hiểu biết rõ ràng về các chương trong cuốn sách và cốt lõi cho lập luận của tác giả. Hãy đọc thử nhưng đừng nhiều hơn một hay hai đoạn. Đọc lướt sẽ giúp bạn trả lời cho câu hỏi quyết định: “Cuốn sách này có xứng đáng với thời gian và sự chú ý của tôi không?” Nếu câu trả lời là không, đơn giản là bỏ qua nó thôi.
b) Đọc mặt chữ – Đúng nghĩa đen là chỉ đọc thôi. Đừng suy ngẫm về lập luận, đừng mất công đọc lại mọi thứ, đừng ghi chú bên lề. Kể cả khi bạn không hiểu điều gì đó, hãy tiếp tục đọc. Những gì bạn thu được theo cách đọc nhanh này sẽ có ích cho lần đọc tiếp theo, khi bạn đọc cẩn thận hơn. Giờ bạn cần đưa ra một quyết định khác. Sau khi đã hiểu rõ hơn về nội dung cuốn sách và cấu trúc của nó, bạn có muốn hiểu sâu về nó không?
Đọc dò xét giúp bạn nắm được các ý chính của tác phẩm.
Đôi khi, chỉ thế là đủ. Nhưng đôi khi chúng ta muốn nhiều hơn nữa. Đôi khi chúng ta muốn thực sự hiểu.
3. Đọc phân tích
Francis Bacon đã từng nhận xét, “một số cuốn sách là để nếm, những cuốn khác là để nuốt, và một số ít cần được nhai và tiêu hóa.”
Ta có thể ví đọc phân tích chính là “nhai và tiêu hóa”. Nó đòi hỏi sự đầu tư công sức thực sự.
Đọc phân tích nghĩa là đọc kỹ.
Theo cách này, bạn cần chú tâm và đào sâu hơn để hiểu xem tác giả đang muốn nói gì. Tôi rất khuyên bạn nên sử dụng ghi chú ngoài lề như thể đang trò chuyện với tác giả.
Có bốn quy tắc để đọc phân tích
- Phân loại sách theo loại và chủ đề. Cuốn sách bạn đang đọc là một cuốn tiểu thuyết, một vở kịch hay là kiểu sách kiến thức thuần túy?
- Tóm tắt toàn bộ nội dung cuốn sách với sự ngắn gọn tối đa. Lý tưởng là một câu, bằng không thì là một đoạn ngắn tối đa 2-3 câu.
- Liệt kê các phần chính trong cuốn sách theo thứ tự và sự liên quan, và trong các phần này tiếp tục gạch ra các gạch đầu dòng chính.
- Xác định vấn đề hoặc những vấn đề mà tác giả đang cố gắng giải quyết. Tức là cố gắng khám phá xem tác giả đã nghĩ gì khi họ viết cuốn sách (thường dành là các tác phẩm văn học)
Tuy nghe thì dễ, nhưng rồi bạn sẽ thấy quá trình này đòi hỏi rất nhiều công sức. May mắn là, việc đọc dò xét từ trước sẽ giúp bạn rất nhiều ở giai đoạn này.
Sau bước này, bạn sẽ hiểu cuốn sách và quan điểm của tác giả.
Nhưng điều đó không có nghĩa là bạn sẽ hiểu về chủ đề theo góc nhìn rộng hơn. Để làm điều đó, bạn cần sử dụng đọc so sánh để tổng hợp kiến thức từ các cuốn sách về cùng một chủ đề.
4. Đọc đối chiếu
Hay còn được gọi là đọc so sánh, là phương pháp đọc khắt khe và khó nhất trong bốn cấp độ. Đọc đối chiếu tức là đọc nhiều sách về cùng một chủ đề để so sánh và đối chiếu các ý tưởng, từ vựng và lập luận.
Để thực hiện, bạn cần xác định các đoạn có liên quan, dịch thuật ngữ, hệ thống và sắp xếp các câu hỏi cần được trả lời, xác định các vấn đề và so sánh các đoạn đối chiếu.
Mục tiêu không phải là để đạt được sự hiểu biết tổng thể về một cuốn sách cụ thể nào, mà là về chủ đề được nhắc đến và tăng cường vốn hiểu biết ở mức độ sâu sắc.
Mục tiêu là để xác định và san bằng những lỗ hổng kiến thức của bạn.
Có năm bước để đọc đối chiếu:
- Tìm những đoạn văn có liên quan – Bạn cần tìm những cuốn sách phù hợp và sau đó là những đoạn có liên quan nhất để giải đáp những thắc mắc của bạn. Vì vậy, bước đầu tiên là đọc dò xét tất cả các tác phẩm mà bạn đã xác định được là có liên quan.
- Hiểu thuật ngữ được dùng bởi tác giả – Trong bước đọc phân tích, bạn đã xác định các từ khóa và cách chúng được sử dụng bởi tác giả. Điều này khá đơn giản. Nhưng giờ mọi việc trở nên phức tạp hơn vì mỗi tác giả có thể sử dụng các thuật ngữ và khái niệm khác nhau cho lập luận của họ. Giờ chính bạn sẽ phải xây dựng lên một hệ thống lý giải riêng. Thay vì sử dụng ngôn ngữ của tác giả, bạn phải sử dụng ngôn ngữ của riêng bạn. Nói tóm lại, đây là một bài tập về diễn giải và tổng hợp.
- Làm rõ các câu hỏi – Thay vì tập trung vào các vấn đề mà tác giả đang cố gắng giải quyết, bạn cần tập trung vào các câu hỏi mà bạn muốn trả lời. Đôi khi chúng ta có thể không nhận được câu trả lời cho câu hỏi của mình vì chúng không phải là câu hỏi mà các tác giả muốn trả lời.
- Xác định các vấn đề – Nếu bạn có một câu hỏi rõ ràng và có nhiều câu trả lời cho nó thì một vấn đề đã được xác định. Diễn giải các câu trả lời đối lập theo ngôn từ của riêng bạn và sắp xếp chúng theo thứ tự liên quan đến nhau. Hiểu nhiều quan điểm trong một vấn đề sẽ giúp bạn hình thành một quan điểm thông minh.
- Phân tích cuộc thảo luận – Sẽ là quá vọng tưởng nếu chúng ta mong chờ tìm thấy một sự thật duy nhất cho bất kỳ câu hỏi nào. Luôn có sự mâu thuẫn giữa các câu trả lời đối lập. Điều giá trị ở đây là cuộc thảo luận bạn có với các tác giả. Nó sẽ giúp bạn có một quan điểm chau chuốt hơn.
Trở thành một độc giả khắt khe
Đọc về cơ bản là đặt đúng câu hỏi theo đúng thứ tự và tìm câu trả lời.
Có bốn câu hỏi quan trọng cho mỗi cuốn sách:
- Cuốn sách này nói về cái gì?
- Điều gì được nói đến chi tiết, và như thế nào?
- Nó đúng toàn bộ hay một phần?
- Và thế thì sao?
***
Nếu toàn bộ việc này nghe không khác gì một công việc nặng nhọc, thì bạn đúng rồi đấy. Hầu hết mọi người chẳng làm thế đâu. Nhưng đó sẽ là điều khiến bạn khác biệt.
.
________________
Nhưng khác biệt không có nghĩa là tốt hơn
Rốt ráo sau cùng thì, vẫn là bạn thấy cái gì phù hợp với mình.
