Một trong những thành tựu đáng nhớ nhất của khoa học trong thế kỷ vừa qua là chúng ta đã dần dần vén màn được điều gì đưa chúng ta đến đây. Phần lớn những lời giải thích đều dựa trên các học thuyết khá rõ ràng và được công nhận rộng rãi. Chúng ta đã hiểu được tương đối về:
• Cách mà vũ trụ bắt đầu (Vụ Nổ Lớn – Wikipedia),
• Cách vật chất hình thành nên các thiên hà (Sự hình thành và tiến hóa thiên hà – Wikipedia),
• Cách các loại khí tụ lại với nhau bởi trọng lực để tạo thành Mặt Trời của chúng ta (Mặt Trời – Wikipedia),
• Trái Đất hình thành sau khi Tiền Trái Đất va chạm với Theia (Giả thuyết vụ va chạm lớn – Wikipedia),
• Các lục địa có được hình thái ngày nay (Trôi dạt Lục địa: Lý thuyết và Định nghĩa),
• Cách các sinh vật sống biến đổi theo thời gian để thành những loài tồn tại ngày nay (Tiến hóa – Wikipedia),
• Tổ tiên chúng ta đã tiến hóa thành người như thế nào (Tiến hóa loài người – Wikipedia).
Vẫn còn nhiều điều cần phải được giải thích, nhưng những kiến thức này khi đặt cạnh nhau sẽ kể một câu chuyện vô cùng mạch lạc và thỏa mãn về con đường của nhân loại.
Nhưng một mảnh thiết yếu của câu chuyện này vẫn còn là bí ẩn, nguồn gốc của sự sống, mà các nhà sinh học gọi là Sự phát sinh tự nhiên (Abiogenesis).
Chúng ta biết rằng nó diễn ra khá sớm trong lịch sử của Trái Đất, nhưng chỉ thế mà thôi. Chúng ta không biết nó bắt đầu như thế nào. Chúng ta không biết sau đó những gì đã xảy ra. Chúng ta không câu chuyện kết thúc có hậu hay không. Chúng ta còn không biết nó xảy ra trong một chiếc ao nhỏ ấm áp, bên bờ một chiếc hồ, ở dưới đáy đại dương, hay ở bất kỳ đâu.
Một học giả uyên bác đã nói như sau:
Trong khoảng sáu mươi năm qua, nhiều nhà khoa học tài giỏi và tận tâm đã cống hiến vô vàn công sức và giấy mực cho nguồn gốc sự sống, mà lại có quá ít thứ được tìm ra. Nếu chỉ tính dựa trên số lượng công trình, cả thực nghiệm và lý thuyết, thì câu hỏi này đang được để mắt đến rất nhiều. Nhưng không như nhiều lĩnh vực nghiên cứu sinh học thông thường, công cuộc nghiên cứu nguồn gốc sự sống vẫn chưa đưa ra được một mô hình liền lạc và thuyết phục để giải thích cho hàng tấn những thông tin và quan sát đang tới tấp dồn về; và điều này có thể là bởi chúng ta vẫn còn thiếu một vài thông tin cực kỳ quan trọng.
Tại sao đây lại là một vấn đề khó giải quyết?
Không có một sinh vật nào là đơn giản cả. Loài sinh vật ít phức tạp nhất mà chúng ta biết đã có 1.08 triệu cặp bazo trong DNA. Đó là 1 biến thể của loài Mycoplasma mycoides được gọi là: Mycoplasma mycoides JCVI-syn1.0n (Bộ gen tối thiểu – Wikipedia). Dưới đây là một mô hình đơn giản về một số tiểu hệ thống ở mức độ phân tử trong Mycoplasma. (Để Mô Hình Hóa Loài Vi Khuẩn Đơn Giản Nhất Thế Giới, Bạn Cần 128 Chiếc Máy Tính).
Mỗi một tiểu hệ thống lại gồm nhiều protein, enzyme, cofactor, các thành phần cấu trúc,…
Dưới đây là ví dụ về mới chỉ 1 tiểu hệ thống: Bộ máy nhân đôi DNA (Nhân đôi DNA | Vi sinh vật học).
Nếu bạn thấy nó có vẻ phức tạp, hãy nhớ rằng sơ đồ này thực ra còn bị đơn giản hóa một cách quá đà. Mỗi một dòng chú thích ở trên lại đại diện cho nhiều phân tử chứa trong mình hàng chục ngàn nguyên tử nữa.
Phản ứng đầu tiên của tôi khi lần đầu hiểu được sự phức tạp này là nhớ về câu nói nổi tiếng của Alfonso X:
“Si hubiera estado presente en la Creación, habría dado algunas indicaciones útiles.”
“Nếu tôi có mặt vào ngày Sáng Thế, tôi sẽ để lại một vài gợi ý hữu ích để sắp xếp lại vũ trụ này.”
Chẳng có Kiến trúc sư Thông minh nào lại làm mọi thứ phức tạp đến vậy. Và còn tệ hơn nữa, từng quá trình một trong đây đều cần thiết cho sự sống. Chỉ cần có một quá trình gặp sai sót, tất cả sẽ sụp đổ, và sinh vật chủ sẽ sụp đổ theo.
Để đi từ kiến thức hóa học thông thường đến một hệ thống phức tạp nhường này không đơn giản đâu.
Tầm quan trọng trong Thần học
Có lẽ bạn cũng biết rằng Darwin đã rất ấn tượng với luận điểm của William Paley, rằng nếu bạn tìm thấy một chiếc đồng hồ nằm trên đất, bạn sẽ thừa nhận một cách hiển nhiên rằng ai đó đã làm ra nó và để nó tại đấy. Paley chỉ ra rằng điều tương tự cũng có thể áp dụng với những sinh vật sống phức tạp hơn chiếc đồng hồ rất nhiều. Và người tạo ra những sinh vật này ắt hẳn phải là Chúa Trời.
Dưới đây là trích dẫn nguyên văn của Paley:
In crossing a heath, suppose I pitched my foot against a stone, and were asked how the stone came to be there; I might possibly answer, that, for anything I knew to the contrary, it had lain there forever: nor would it perhaps be very easy to show the absurdity of this answer. But suppose I had found a watch upon the ground, and it should be inquired how the watch happened to be in that place; I should hardly think of the answer I had before given, that for anything I knew, the watch might have always been there. … There must have existed, at some time, and at some place or other, an artificer or artificers, who formed [the watch] for the purpose which we find it actually to answer; who comprehended its construction, and designed its use. … Every indication of contrivance, every manifestation of design, which existed in the watch, exists in the works of nature; with the difference, on the side of nature, of being greater or more, and that in a degree which exceeds all computation.
— William Paley, Natural Theology (1802)
Khi bước qua bãi đất hoang, coi như tôi bước chân lên một tảng đá, và được đặt ra câu hỏi tại sao tảng đá lại nằm đó; có thể tôi sẽ trả lời, rằng, bằng mọi thứ mà tôi biết, tảng đá đã nằm đó từ thuở nào; và sẽ không dễ dàng gì chỉ ra sự kỳ lạ trong câu trả lời của tôi. Nhưng nếu tôi tìm thấy một chiếc đồng hồ, và tự hỏi tại sao chiếc đồng hồ lại nằm ở đây; tôi thật chẳng dám nghĩ đến câu trả lời tôi vừa đưa ra, rằng có lẽ chiếc đồng hồ đã nằm đây từ thuở nào… Nhất định phải có, ở một lúc nào đó, ở một đâu đó, một hoặc một vài người thợ đồng hồ, họ tạo ra [chiếc đồng hồ này] để chúng ta tìm ra; họ hiểu cấu trúc của nó, và biết cách nó nên được dùng… Tất cả mọi dấu hiệu của những bản thảo thông minh, tất cả mọi biểu hiện của các thiết kế, những thứ tồn tại trong chiếc đồng hồ, cũng đều tồn tại trong tự nhiên; chỉ khác biệt là, trong tự nhiên, chúng tồn tại ở một mức độ vượt qua mọi tính toán.
— William Paley, Thần học Tự nhiên (1802)
Darwin và nhiều tác giả hiện đại thường cho rằng các học thuyết tiến hóa sẽ gạt phăng đi những người thợ đồng hồ. Richard Dawkins đã phát triển luận điểm này khá dài trong cuốn sách của mình: The Blind Watchmaker: Why the Evidence of Evolution Reveals a Universe Without Design (Người Thợ Đồng Hồ Mù: Tại Sao Bằng Chứng Tiến Hóa Vén Màn Một Vũ Trụ Không Có Thiết Kế) (CHÚNG TA ĐỀU LÀ NHỮNG CỖ MÁY TỆ HẠI).
Tiếc là luận điểm này lại sai.
Tiến hóa là câu chuyện về việc loài này dần dần biến đổi thành các loài khác. Nó chẳng hề liên quan gì đến việc loài đầu tiên đã hình thành như thế này. Và luận điểm của Paley vẫn chưa hề bị phủ nhận.
Về mặt cá nhân, tôi nghĩ rằng khoa học và tôn giáo là hai hoạt động hoàn toàn độc lập với nhau. Không cái nào có thể khẳng định hoặc phủ nhận cái còn lại cả. (Phải, Khoa học dành cả cho những người sùng đạo, Kinh Thánh có dạy về Khoa học không?). Nhưng với những người cảm thấy rằng khoa học và tôn giáo không thể đứng chung, Sự phát sinh tự nhiên là một vấn đề sống còn.
Ranh giới cuối cùng
Tôi thích đọc những câu chuyện viễn tưởng khi con người chạm mặt với các sinh vật ngoài hành tinh, như các nhân vật trong Star Trek. Không thể không tự hỏi rằng liệu những sinh vật như thế có thực sự tồn tại không.
Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Hoa Kỳ, NASA, muốn tìm câu trả lời. NASA dành một phần lớn ngân sách để nghiên cứu về Sự phát sinh tự nhiên.
Khi hiểu rõ hơn về vấn đề này, có lẽ chúng ta sẽ biết được khả năng nó thực sự xảy ra là bao nhiêu. Nếu nó cần những điều kiện không tưởng, có lẽ những sinh vật ngoài hành tinh không tồn tại, hoặc rất hiếm hoi. Đây là một khả năng có thực. (Một lý thuyết ngược dòng nhưng có lý về Sự phát sinh tự nhiên?). Ngược lại, nếu Sự phát sinh tự nhiên có thể xảy ra tương đối đơn giản, thì Ngân hà của chúng ta và cả vũ trụ này có lẽ tràn ngập sự sống.
Ngày nay, có hai luồng bằng chứng trái ngược nhau:
1. Sự sống bắt đầu khá sớm trong lịch sử Trái Đất, nên có lẽ sự sống được hình thành tương đối dễ dàng. (Phân tích SIMS (quang phổ khối ion thứ cấp) trên các mẫu vật hóa thạch cổ đại nhất cho thấy các hợp chất đồng vị carbon thường dùng để phân loại).
2. Vô cùng khó khăn để chỉ ra một con đường mà sự sống hình thành bằng các nguyên nhân tự nhiên. Có lẽ sự sống khó mà hình thành được.
Tôi thích các vấn đề khoa học chưa được giải quyết và hi vọng mọi người cũng sẽ cảm thấy hứng thú. Sẽ còn nhiều bài viết về chủ đề này.
Tôi biết gì để nói?
Tôi không phải và chưa từng là một nhà nghiên cứu về Sự phát sinh tự nhiên. Tuy nhiên những nghiên cứu cũng như nghề nghiệp của tôi cho tôi khả năng đọc và giải thích lại các bài báo khoa học. Thế nên tôi sẽ chỉ đóng vai trò chủ yếu là người tổng hợp và viết lại mà thôi. Ý kiến của tôi không quan trọng bằng những nhà khoa học nghiên cứu trong lĩnh vực này.
Đọc thêm
Các bạn có thể đọc một bản tóm tắt ngoại hạng về các vấn đề Thần học với Người thợ đồng hồ của Paley ở đây: William Paley, “Quan điểm Mục Đích Luận”
——————————————————————————
Staroslav Nejc Iztokovič Žilavec
Viết hay lắm. Mong ông bạn thứ lỗi cho tôi, nhưng tôi có hai điều cần nói ra.
Đầu tiên, “Chẳng có Kiến trúc sư Thông minh nào lại làm mọi thứ phức tạp đến vậy”. Xin trân trọng giới hiệu Hegel và Heidigger. Còn những cái tên khác, nhưng chỉ 2 người này là đủ để cho thấy đôi khi chỉ phân tích thuần túy thôi đã phức tạp lắm rồi. Là một người thỉnh thoảng thích sáng tạo, tôi cho rằng một sáng tạo tốt bắt đầu từ việc phân tích – tìm hiểu cách vận hành của một thứ nào đó, rồi tìm điểm còn chưa hoàn thiện trong thiết kế và khắc phục sai sót này. Toàn năng không có nghĩa là khả năng làm những điều không thể (chỉ có trẻ con nghĩ như vậy), và toàn tri không phải là biết hết mọi điều – chỉ là những điều xung quanh thôi.
Thứ hai, về luận điểm của Paley. Tôi biết rằng đó không phải là ý kiến của ông bạn, mà ông bạn chỉ viết ra để kích thích suy luận của người khác thôi. Tôi cho rằng, cũng như Locke, Berkely, Hume và von Glasersfeld, rằng phải qua trải nghiệm chúng ta mới thưa nhận rằng một chiếc đồng hồ cần được một người thợ tạo ra. Mọi chiếc đồng hồ chúng ta gặp đều đến từ một người thợ – không phải bởi chúng phức tạp, mà bởi chúng ta chưa gặp chiếc đồng hồ nào tự sinh ra mà thôi. Ngược lại, chúng ta quen với những tảng đá đã tồn tại ở đó. Hoàn toàn có khả năng tảng đá tôi đặt chân lên được một người khác đặt đó chứ – và trước đó tảng đá đó lại được một ai đó đập ra từ một tảng đá khác, chứ nó không chỉ là một hòn đá cô đơn. Chỉ là chúng ta quá quen với những tảng đá nằm lăn lộn đó đây, mà quên đi rằng có thể ai đó đã sắp xếp chúng mà ta không biết mục đích của họ.
Thế nên mọi thứ đều chỉ là trải nghiệm. Nhưng con người lại không biết gì về việc một thực thể thượng đẳng hơn hơn tạo ra con người. Có hay không? Tôi chỉ biết rằng phần lớn chúng ta được tạo ra bởi ít nhất 2 thực thể “thượng đẳng hơn” (theo nghĩa “trưởng thành hơn”). Câu hỏi lập tức trở thành: Vậy họ đến từ đâu? Có điểm kết thúc không?
Okay, chỗ này ngược ngược với chỗ tôi muốn đến lúc bắt đầu viết rồi. Cũng vui ha. Tôi đi đây, để lỡ ai đi ngang qua còn có chỗ để nghĩ sâu hơn, còn tôi sẽ chỉ nghĩ một mình thôi.
Cảm ơn vì bài viết xuất sắc, đáng suy ngẫm!