Chúng ta thường dùng câu “ăn ốc nói mò” để chỉ việc suy đoán thiếu căn cứ, nói mà không có cơ sở. Thế nhưng vì sao “ăn ốc” lại đi với “nói mò”, trong khi thoạt nghe ta thấy hai hành động này chẳng liên quan gì đến nhau cả? Phải chăng tác giả dân gian đã có dụng ý gì ở đây?
Có người cho rằng sở dĩ nói như vậy là do ốc vốn là một món đồ nhậu, và người ăn ốc thường tụ tập quanh bàn nhậu. Đã có rượu vào thì thường thốt ra những lời bừa bãi, thiếu suy nghĩ. Gán “ăn ốc” với “nói mò” chính là vì vậy. Ý kiến này tuy có vẻ hợp lý nhưng vẫn chưa thuyết phục hoàn toàn, vì để diễn tả về lối nói của người say, ta có thể dùng “nói nhăng nói cuội”, “nói tào lao thiên địa”, “nói xàm xí”… chứ ít ai dùng “nói mò”.
Thực tế, “ăn ốc nói mò” chưa phải là câu hoàn chỉnh. Câu đầy đủ đã được ghi nhận trong Việt Nam tự điển của Lê Văn Đức như sau: “Ăn ốc nói mò, ăn măng nói mọc, ăn cò nói bay”. Tư liệu này cũng giảng: “Ăn ốc thì nói chuyện đi mò ốc, ăn măng thì nói chuyện măng mọc, ăn cò thì nói chuyện cò bay… Gặp gì nói nấy, không có ý kiến chi mới lạ hay sáng kiến chi hay”.
Như vậy có thể thấy “ăn ốc nói mò” (và “ăn măng nói mọc”, “ăn cò nói bay”) vốn có nghĩa là “gặp gì nói đó, không có gì mới” và “mò” ở đây chính là động từ như trong “mò mẫm”. Tuy nhiên sau này, hoặc rất có thể ngay từ ban đầu, người ta đã lồng thêm một tầng nghĩa khác vào, khiến câu trên trở nên vô cùng thú vị. “Nói mò” ngoài là “nói chuyện mò ốc” còn dùng để chỉ “nói suy diễn”; rồi “nói mọc” còn dùng để chỉ sự vu khống, bịa chuyện và “nói bay” còn dùng để chỉ sự chối tội, phủ nhận những gì mình từng làm.
Từ đó, khi muốn chê ai đó lập luận vô căn cứ, thay vì chỉ dùng “nói mò” thì để văn vẻ một chút, người ta đổi sang “ăn ốc nói mò”; trong khi câu này vốn mang nghĩa đơn thuần là “ăn ốc nói chuyện đi mò” mà thôi. Tương tự, “ăn măng nói mọc”, “ăn cò nói bay” cũng được vận dụng một cách sáng tạo như vậy. Tuy nhiên cũng có thể “cách sáng tạo” này đã có trước, còn Việt Nam tự điển do không hiểu rõ nên đã định nghĩa lại như đã nêu ở trên.
