Lục bộ là thuật ngữ chỉ 6 cơ quan chức năng cao cấp trong tổ chức triều đình phong kiến. Lục bộ bao gồm 6 Bộ: bộ Lễ, bộ Lại, bộ Hộ, bộ Binh, bộ Hình và bộ Công. Đây là những cơ quan cơ bản và trọng yếu ở triều đình, giống các bộ ngành trong Chính phủ ngày này.
6 bộ có chức năng giúp vua quản lý toàn diện các lĩnh vực đời sống chính trị xã hội và kinh tế trong cả nước. Lục bộ là 1 thiết chế quyền lực được phỏng theo mô hình bộ máy nhà nước thời Đường, đã được hoàn thiện dưới thời Lê Thánh Tông và được Nguyễn Thế Tổ kế tục. Tuy nhiên đến Nguyễn Thánh Tổ thì chức năng, nhiệm vụ của Lục bộ có được quy định lại chặt chẽ và rõ ràng hơn.
1. Chức năng
– Bộ Lại: nắm giữ việc bổ dụng thuyên chuyển các quan văn, kỷ lục công tranh, thăng thưởng phẩm trật và quan hàm…
– Bộ Hộ: trông coi đinh điền, thuế khóa, giá cả, tiền tệ, hàng hóa, kho tang…
– Bộ Lễ: phụ trách về triều hội, tế lễ, khánh hạ, việc tuần du của vua, bang giao, phủ dụ các nước nhỏ, giáo dục và khoa cử…
– Bộ Binh: coi việc tuyển mộ binh lính, huấn luyện binh sĩ, thuyên bổ võ quan, điều quân, lập đồn, tra xét công tội, lập sổ quân bạ.
– Bộ Hình: phụ trách về pháp luật, hình án, xét xử các trọng tội, phúc thẩm nghi án, chế độ lao tù.
– Bộ Công: trông coi việc thiết kiến, xây dựng công sở, thành trì, lâu đài, cầu cống, tàu thuyền, công xưởng thủ công.
Như vậy, trong 6 bộ, Bộ Lại phụ trách quan lại, nội chính. Bộ Hộ phụ trách về kinh tế, tài chính. Bộ Lễ phụ trách về văn hóa, giáo dục, ngoại giao. Bộ Binh phụ trách về quân đội, quốc phòng. Bộ Hình phụ trách về pháp luật, hình án. Bộ Công phụ trách về xây dựng.
Với ngày nay, có thể tạm so sánh (tương đối) như sau: Bộ Lại tương ứng là Bộ Nội vụ. Bộ Lễ tương ứng là Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Ngoại giao, Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch. Bộ Binh tương ứng với Bộ Quốc phòng, Bộ Công an. Bộ Hình tương ứng với Bộ Tư pháp, Thanh tra Chính phủ. Bộ Hộ tương ứng với Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Tài chính… và Bộ Công tương ứng với Bộ Xây dựng, Bộ Giao thông vận tải…
2. Tổ chức
Mỗi Bộ đều có văn phòng Bộ và các Ty trực thuộc là Thanh lại Ty và các cơ quan ngoại thuộc.
Văn phòng bộ: gồm có Ấn Ty và các Trực Xứ. Ấn Ty phụ trách công việc giữ gìn ấn triện, tiếp nhận chương sớ, công văn các địa phương gửi đến để chuyển giao cho các Ty thực hiện. Trực Xứ chủ yếu tập trung các đưa chương sớ, sổ sách đệ trình lên nhà vua duyệt lại. Sau hi Hoàng Đế xem xong trả lại hồ sơ Trực Xứ sao chép chỉ ngữ của vua, đóng ấn vàng để thi hành.
Các Ty trực thuộc: mỗi Bộ có từ 3 đến 5 Thanh lại Ty phụ trách chuyên môn. Ví dụ: Bộ Lại có 4 Thanh lại Ty: Kiểm Biên Ty, Văn Tuyển Ty, Trừng Tự Ty, Phong Điển Ty. Các cơ quan ngoại thuộc Bộ: trường hợp đặc biệt, một số Ty, Phủ, Tự được tách ra khỏi Bộ hoạt động độc lập. Các cơ quan này vẫn được đặt dưới sự điều khiển và kiểm soát của các vị Thượng thư. Các cơ quan ngoại thuộc Bộ có thẩm quyền riêng về một lĩnh vực mà các cơ quan khác không có thẩm quyền can thiệp.
3. Vị trí, thẩm quyền
Nếu dưới thời Lê Thánh Tông, Lục bộ được đặt trực tiếp dưới sự quản lý của nhà vua thì sau cải cách của Nguyễn Thánh Tổ, giữa Lục bộ và vua hình thành một cấp trung gian đó là Nội các (trên cơ sở của Tam nội viện) để tổng hợp các tấu sớ rồi mới gửi lên vua. Bên cạnh đó, Nguyễn Thánh Tổ còn hợp nhất Lục khoa với Giám sát ngự sử thành Đô sát viện, đặt ra chức quan Đô ngự sử ngang hàng với Thượng thư để nâng cao khả năng giám sát, kiềm chế Lục bộ của Lục khoa, bởi lẽ chức quan Đô cấp sự trung trước đây mới chỉ đạt đến Chánh tòng thất phẩm.
Xét về thẩm quyền thì Lục bộ không chỉ là cơ quan thực hành mà còn là cơ quan tư vấn dưới hình thức các phiếu nghĩ để trình lên cho Hoàng đế xem xét phê chuẩn hoặc không phê chuẩn.
4. Phương pháp điều hành của Lục bộ.
Các quan chức cũng như lại viên đều phải biết công việc của Bộ. Công vụ được đưa ra bàn bạc, thảo luận, năm chức danh lãnh đạo bộ có quyền luận bàn ngang nhau, không có cá nhân nào được toàn quyền quyết định công việc. Bộ không áp dụng nguyên tắc thiểu số phục tùng đa số, ý kiến thiểu số vẫn được quyền bảo lưu, cho làm tờ riêng tấu trình lên Hoàng đế quyết định. Nói chung, phương thức vận hành có tính chất giản dị, nhanh chóng, mối quan hệ trong Lục bộ chặt chẽ thống nhất, mọi công việc đều được đưa ra thảo luận, ý kiến đa số và thiểu số đều được tôn trọng. Để xác định rõ trách nhiệm của quan lại các Bộ và tránh sai lầm khi dự thảo Phiếu nghĩ, nhà vua quy định trong Đạo dụ Minh Mệnh năm thứ 12 (1831): các vị đường quan nào đã lập ra Phiếu nghĩ phải ghi rõ họ tên của mình ở dưới, các Thư lại thì ghi tên họ ở một bên.
Nguyên tắc “Lục Bộ tương thông” nhằm phối hợp điều hành công vụ hoặc trực ban tại triều, làm cho công việc của triều đình trở thành một chỉnh thể thống nhất và để tạo cho mỗi bộ giải quyết vụ việc được nhanh gọn, có hiệu quả, ít tốn nhân lực trong sự tương tác giữa các ngành, các cấp.
Nguồn tham khảo, tra cứu:
– Toàn thư.
– Cương mục.
– Minh Mệnh chính yếu.
– Bảo tàng lịch sử Việt Nam
Group Tìm hiểu về lịch sử Việt Nam (The history of Vietnam)
